سایر رسانه‌ها: «فاجعه غذا در حال آمدن است»؛ این تیتری است که مجله اکونومیست برای جلد خود در نظر گرفته است و با تصویر از سه خوشه گندم که به جای دانه‌های گندم اسکلت‌هایی از سر انسان را در خود جا داده، تلاش کرده عمق فاجعه را با استخدام کلمه «فاجعه» در کنار تصویر اسکلت سر انسان به مخاطب خود انتقال دهد. ریشه‌های این فاجعه غذایی در دنیا به جنگ روسیه با اوکراین باز می‌گردد. جنگ اوکراین به سیستم غذایی جهان آسیب زده‌است؛ سیستمی که پیش‌تر در اثر شیوع کرونا، تغییرات آب و هوایی و شوک قیمت‌های انرژی ضعیف شده است. از ابتدای سال ۲۰۲۲ قیمت گندم رشد ۵۳ درصدی داشته و تنها در یک روز در ماه می۶ درصد به این رقم افزوده شده‌است. دبیر کل سازمان ملل هم هشدار داده طی ماه‌های آینده ممکن است با کمبود جهانی مواد غذایی مواجه شویم که می‌تواند سال‌ها طول بکشد. در چنین شرایطی و در حالی که نگرانی از قحطی و فاجعه جهانی به تمام دنیا تسری یافته‌است، شاید تنها راهکار خودکفایی در تولید غلات و محصولات استراتژیکی همچون گندم باشد که می‌تواند ما را از تبعات جهانی این بحران نجات دهد. این در حالی است که به‌رغم دستیابی به خودکفایی گندم بی‌مهری و حتی تمسخر مسئله خودکفایی در غلات از سوی افرادی همچون عیسی کلانتری که در دولت‌های گذشته پست‌هایی همچون وزیر کشاورزی، مشاور معاون اول دولت در امور آب و کشاورزی و رئیس سازمان محیط‌زیست را بر عهده داشت، موجب شد دوباره در این زمینه به واردات وابسته شده و از تلاطم‌های جهانی متأثر شویم.
رهبر معظم انقلاب همواره بر بحث خودکفایی در محصولات استراتژیک کشاورزی همچون گندم تأکید ویژه‌ای داشتند. امسال نیز در سخنرانی نوروزی خود با تأکید بر این مسئله فرمودند: «مسئله کشاورزی و دامداری بسیار مهم است و کشور باید در محصولات پایه غذایی همچون گندم، جو، ذرت، خوراک دام و دانه‌های روغنی به امنیت کامل و خودکفایی لازم دست پیدا کند.» وقتی گزارش‌های جهانی درباره کمبود غذا را مشاهده می‌کنیم و وقتی می‌بینیم مجله اکونومیست تیتر اصلی و طرح روی جلد خود را به فاجعه غذایی اختصاص داده‌است، بیشتر به اهمیت تأکید رهبری بر خودکفایی در محصولات غذایی پایه پی می‌بریم. با توجه به تأکیدات رهبر انقلاب، شرایط تحریم و جنگ اقتصادی و همچنین وضعیت جهان و جنگ روسیه و اوکراین و افزایش شدید قیمت جهانی مواد غذایی کشور چاره‌ای جز دستیابی به این سیاست‌ها ندارد.
اهمیت خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک همچون غلات
تولید گندم مهم‌ترین بخش زراعت و اقتصاد کشاورزی است که همه کشور‌ها متناسب با مزیت‌های طبیعی و نسبی تلاش می‌کنند جدی‌ترین و دقیق‌ترین حمایت را از تولید این محصول بکنند تا رکن مهم امنیت غذایی را حفاظت نمایند. گندم بیشتر از هر محصول دیگری در دنیا کشت می‌شود. به طور متوسط در ۲۲۰ میلیون هکتار کشت و ۷۵۰ میلیون تن و تقریباً در همه کشور‌ها تولید می‌شود و بر اساس آمار فائو، کشور‌های چین، هند، امریکا، روسیه، فرانسه و کانادا از تولید‌کنندگان عمده گندم و کشور‌های عمده صادرکننده گندم هم اتحادیه اروپا، امریکا، استرالیا، کانادا، آرژانتین و روسیه هستند.
به همین خاطر هم جنگ روسیه و اوکراین روی مسئله تأمین غذا در دنیا تأثیر بسیار گسترده‌ای داشته‌است. در عین حال تولید گندم را نباید تنها از منظر اقتصادی بررسی کرد، چراکه این محصول نقش و جایگاه بسیار بالایی در امنیت غذایی دارد و محصول راهبردی محسوب می‌شود و روزانه ۴۴ تا ۴۵ درصد انرژی دریافتی و ۴۰ درصد پروتئین مصرفی افراد از طریق گندم تأمین می‌شود.
گزارشی از فاجعه غذایی در دنیا
طبق گزارش اکونومیست، صادرات غلات و دانه‌های روغنی اوکراین عمدتاً متوقف شده و صادرات روسیه نیز مورد تهدید قرار گرفته‌است. این دو کشور مجموعاً ۱۲ درصد تجارت جهانی کالری را در اختیار دارند. از ابتدای سال ۲۰۲۲ قیمت گندم رشد ۵۳ درصدی داشته و تنها در یک روز در ماه می۶ درصد به این رقم افزوده شده‌است.
دبیر کل سازمان ملل هشدار داده طی ماه‌های آینده ممکن است با کمبود جهانی مواد غذایی مواجه شویم که می‌تواند سال‌ها طول بکشد. قیمت بالای کالا‌های اساسی تعداد افرادی را که نمی‌توانند مطمئن باشند به غذای کافی دسترسی پیدا کنند از ۴۴۰ میلیون نفر به ۶/۱ میلیارد نفر افزایش داده‌است. حدود ۲۵۰ میلیون نفر در آستانه قحطی هستند. اگر جنگ اوکراین ادامه پیدا کند و عرضه مواد غذایی از روسیه و اوکراین محدود شود، صدها میلیون نفر دیگر دچار فقر خواهند شد، ناآرامی‌های سیاسی گسترش پیدا خواهد کرد و کودکان‌دچار نقصان می‌شوند و مردم گرسنگی می‌کشند.
پیش‌بینی اکونومیست از بروز فاجعه غذا در دنیا در حالی است که طی یکی دو سال اخیر و حتی قبل از بروز جنگ اوکراین، به دلیل بروز خشکسالی‌های شدید در بسیاری از مناطق دنیا و همچنین شیوع ویروس کرونا، شاهد رشد روزافزون قیمت مواد غذایی و غلات در دنیا بودیم، به گونه‌ای که بانک جهانی آذر ماه سال گذشته در گزارشی از رشد تا ۱۰۰ درصدی قیمت ۲۲ کالای اساسی و کشاورزی در دنیا خبر داده‌بود.
بر اساس گزارش اخیر فائو کشور‌های در حال توسعه به‌ویژه آن‌هایی که به واردات مواد غذایی وابسته هستند مثل کشور‌های آفریقایی، مصر و هند در معرض خطر تورم قیمت بالای مواد غذایی قرار دارند. حتی اقتصاد‌های ثروتمندی مثل امریکا، استرالیا و فرانسه نیز با چالش‌هایی برای مقابله با تورم مواجه شده‌اند.
رکورد قیمت غذا در دنیا
طبق آمار‌های این سازمان بین‌المللی قیمت مواد غذایی در ماه مارس در جهان رکورد زده و تحلیلگران را واداشته‌است، پیش‌بینی‌های خود را از چشم‌انداز بازار مواد غذایی جهان اصلاح کنند. متوسط قیمت مواد غذایی در ماه آوریل در جهان ۳۰ درصد بیشتر از مدت مشابه سال قبل بوده‌است.
در چنین شرایطی به جای تلاش برای استفاده از ظرفیت‌های داخلی و رسیدن به خود کفایی، برخی مسئولان کشورمان موجب شدند در حالی که ما توانسته بودیم پیش از این به خودکفایی در تولید گندم دست پیدا کنیم، در حال حاضر در بسیاری از زمینه‌ها دچار وابستگی هستیم و این وابستگی به معنای تأثیرپذیری از بحرانی است که در دنیا در حال رخ دادن است!
در بین محصولاتی که خودکفایی در تولید آن‌ها در طول سال‌های پی‌درپی به عنوان یک اصل راهبردی در کشور مورد توجه قرار گرفته، سال ۱۳۸۳ این هدف برای گندم تحقق یافت، اما در سال ۱۳۸۸ با واردات بیش از ۴/۵ میلیون تن گندم، به چهارمین واردکننده بزرگ این محصول در جهان تبدیل شدیم و از سال ۱۳۹۵ تا ۹۹ بار دیگر روند خودکفایی ادامه یافت، اما در حال حاضر در تولید این محصول استراتژیک خودکفا نیستیم و طبق گزارش شرکت بازرگانی دولتی ایران، سال گذشته، ۷ میلیون و ۷۵ هزار تن گندم به ارزش ۲ میلیارد و ۴۸۶ میلیون دلار بوده‌است. این وابستگی مجدد شاید به واسطه تفکر و عملکرد برخی مسئولان باشد. افرادی همچون «عیسی کلانتری» که در دولت دوازدهم معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور بود، از جمله کسانی است که سیاست‌های نظام را در عرصه خودکفایی زیر سؤال برد و با دیده مضحکانه بدان اشاره می‌کرد. وی در دولت‌های هاشمی و خاتمی سه دوره نیز وزیر و عهده‌دار وزارت کشاورزی بود و در دولت اول روحانی (یازدهم) نیز مشاور معاون اول دولت در امور آب و کشاورزی بوده‌است.
به‌روز‌رسانی کشاورزی راهکار تولید محصول همراه با مدیریت آب
شاید یکی از بهانه‌ها برای تمسخر خودکفایی در تولید محصولات استراتژیکی همچون گندم به واسطه خشکی و کم آبی ایران باشد، این در حالی است که دستیابی به این خودکفایی نیازمند به روزرسانی و علمی کردن روش‌های کشاورزی است. محمد‌رضا محبوب‌فر هم در گفتگو با «جوان» با تأکید بر منسوخ شدن کشاورزی ایران می‌گوید: «ما بیشترین پرت آب را داریم. دو کشور عربستان امارات و حتی کویت مقدار بار‌ندگی‌شان یک سوم ایران است، اما این کشور‌ها در بیابان‌هایشان برای جلوگیری از پیشرفت بیابان کشت و زرع می‌کنند و با استفاده از به روز‌ترین تکنولوژی دنیا در کشاورزی بیابان زدایی می‌کنند و خودشان به صادرکننده تکنولوژی آب تبدیل شده‌اند، آن هم در شرایطی که بارندگی آن‌ها یک سوم ایران است. در رژیم صهیونیستی هم منابع آب قابل دسترسش بسیار کم است، اما تبدیل به صادرکننده تکنولوژی و فناوری است.»
روزنامه جوان