نورنیوزـ بین الملل: محمد جواد ظریف روز جمعه با ارسال نامه‌ای به آنتونیو گوترش موضوعات مرتبط با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران و بازگردان تحریم‌های یکجانبه علیه مردم ایران را مطرح کرد و خواستار آن شد تا توجه شورای امنیت به نقض‌های فاحش، مکرر و مستمر منشور ملل متحد به ویژه ماده ۲۵، توسط ایالات متحده که اعتبار و تمامیت سازمان ملل متحد را به مخاطره انداخته است و صلح و امنیت بین‌المللی را تهدید می‌کند، جلب سازد.
متن نامه ظریف به شرح زیر است:
بسم الله الرحمن الرحیم
عالیجناب آنتونیو گوترش دبیرکل ملل متحد
پیرو نامه اینجانب در تاریخ ۱۰ مه ۲۰۱۸ (سند شمارهA/۷۲/۸۶۹-S/۲۰۱۸/۴۵۳)، مایلم توجه شما را به برخی موضوعات مرتبط با خروج غیرقانونی ایالات متحده آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و همچنین اعمال غیرقانونی تحریم های آن دولت علیه ملت و دولت جمهوری اسلامی ایران که در تناقض روشن با تعهدات آن دولت ذیل حقوق بین الملل است، جلب نمایم. به طور خاص، مایلم _از طریق شما در جایگاه دبیرکل_ توجه شورای امنیت را به موضوعات مرتبط با نقض‌های فاحش، مکرر و مستمر منشور ملل متحد، علی الخصوص ماده ۲۵، توسط ایالات متحده که اعتبار و تمامیت سازمان ملل متحد را به مخاطره انداخته و صلح و امنیت بین المللی را تهدید می نماید، جلب نمایم.
۱. خروج یکجانبه و غیرقانونی ایالات متحده از برجام
همانطور که به نیکی مطلع هستید، در ۸ مه ۲۰۱۸، با نقض فاحش قطعنامه ۲۲۳۱ که برجام به آن منضم است، رئیس جمهور ایالات متحده به طور رسمی خروج یکجانبه آمریکا از برجام را اعلام کرد. بنابراین دولت آمریکا مشارکت ایالات متحده در برجام را خاتمه داد و تمامی تحرمی هایی که وفق برجام رفع شده بود را مجددا اعمال نمود. به همین ترتیب مکررا «ناپایبندی اساسی» نسبت به برجام را مرتکب شد که در تناقض آشکار با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ملل متحد قرار دارد.
عمل غیرقانونی خروج ناموجه از برجام و اعمال مجدد تحریم های خود، متضمن مسئولیت دولت ایالات متحده ذیل منشور ملل متحد و حقوق بین الملل است. ایالات متحده قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کرده است، قطعنامه ای که توسط خود آن دولت ارائه شده بود و به اتفاق آراء توسط شورای امنیت ملل متحد در تاریخ ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵ به تصویب رسید. سازمان ملل متحد می بایست فورا به مسئولیت دولت ایالات متحده رسیدگی کرده و آندولت را، به دلیل تبعات اعمال متخلفانه اش که در تناقض آشکار با منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل قرار دارد، پاسخگو سازد. بی کیفرمانی ایالات متحده در این مورد و سایر موارد، به اعتبار سازمان ملل متحد به شدت لطمه خواهد زد.
در حقیقت، اکنون بر همگان روشن است که اعمال غیرقانونی ایالات متحده بی‌اعتنایی آشکار به حقوق بین‌الملل و منشور ملل متحد است، اصل حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات را تضعیف می‌کند، چندجانبه‌گرایی و نهادهای آن را به مخاطره می‌اندازد، حاکی از بازگشت به عصر فاجعه‌بار و شکست‌خورده یک‌جانبه‌گرایی است و باعث تشویق ناسازگاری و اعمال غیرقانونی می‌شود که همه آنها نشاندهنده تهدید واضح علیه صلح و امنیت بین المللی است.
۲. عملکرد سوء ایالات متحده در جهت تضعیف مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵)
قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) با تاکید بر اینکه "برجام موجب تقویت و تسهیل توسعۀ همکاری و تعاملات عادی اقتصادی و تجاری با ایران می شود،" خواستار "اجرای کامل آن براساس برنامه زمانی مندرج در برجام است و از همه دولتهای عضو، سازمان های منطقه ای و بین المللی می خواهد آن دسته اقداماتی که برای حمایت از اجرای برجام مناسب باشد را اتخاذ نمایند، از جمله انجام اقداماتی که همسو با برنامه اجرایی برجام و این قطعنامه هستند، و نیز خودداری از اقداماتی که اجرای تعهدات وفق برجام را با مشکل روبرو می نماید."
ایالات متحده نه تنها تعهدات خود وفق برجام را انجام نداده، بلکه همچنین در مسیر اجرای تعهدات سایر اعضای برجام و دول عضو ملل متحد به طور اساسی مانع‌تراشی کرده است. از زمان روی کار آمدن دولت ترامپ تاکنون، دولت ایالات متحده بار دیگر به اقدامات قهرآمیز یکجانبه متوسل شده و ۱۲۹ تحریم علیه ایران اعمال نموده است تا بدان وسیله ضربات جبران ناپذیری به اقتصاد ایران و روابط تجاری بین المللی اش وارد سازد. این اقدامات آثار سوء مستقیمی بر بخش خصوصی ایران داشته است و درآمد مردم عادی ایران را قطع و توانایی بخش خصوصی برای تولید و کارآفرینی را کاهش داده است. امروز، شرایط اقتصادی کنونی در مقایسه با پیش از برجام نیز بدتر است. جهت روشن تر شدن موضوع، فهرست کامل این تحریم ها به پیوست این نامه ارسال می شود.
خروج ایالات متحده از برجام و متعاقب آن اعمال مجدد تحریم‌های ظالمانه، جامع و یکجانبه خود علیه ایران می بایست به عنوان هشداری علیه صلح و امنیت بین المللی تلقی شود. به راستی این برای نخستین بار در تاریخ سازمان ملل متحد است که یک عضو دائم شورای امنیت، دول عضو را به دلیل پیروی از یک قطعنامه شورای امنیت تنبیه می کند.
وقت آن رسیده که شورای امنیت و اعضای آن، اجرای کامل برجام توسط تمامی طرف‌ها را تضمین نمایند. شورای امنیت به جای نظارت منفعلانه نسبت به تکرار چنین رویکردهای توهین آمیز ایالات متحده همراه با بی کیفرمانی مطلق، می بایست اعمال مجدد تحریم های غیرقانونی علیه مردم ایران که نقض منشور، قطعنامه ۲۲۳۱ و حقوق بین الملل است، را قویا محکوم نماید. ایالات متحده می بایست به دلیل وارد ساختن این خسارات مسئول شناخته شده و خسارات وارده به ملت ایران به طور کامل جبران شود. جامعه بین المللی می بایست اجرا و پایبندی نسبت به برجام را تضمین نماید.
۳. تلاش های توأم با حسن نیت ایران جهت حفظ برجام
متعاقب خروج غیرقانونی ایالات متحده از برجام و اعمال (مجدد) تحریم هایی که وفق برجام رفع شده بودند، درحالی که حقوق خود ذیل بند ۲۶ برجام[۱] را محفوظ می‌داشت، دولت متبوع اینجانب بهطور رسمی و با ارسال نامه‌ای در تاریخ ۱۰ مه ۲۰۱۸، بند ۳۶ برجام را فعال کرد. جمهوری اسلامی ایران، در راستای عمل به حسن نیت و اعطای فرصت به اعضای باقیمانده برجام جهت عمل به تعهداتشان، بلافاصله به توقف اجرای تعهدات خود وفق برجام متوسل نشد.
عالیجناب؛
همانطور که شما در بیانیه خود پس از خروج ایالات متحده از برجام تصریح کردید: «ضروری است تمامی نگرانی ها از اجرای برجام از طریق سازوکار موجود در برجام پیگیری شود».[۲] همچنین بنا به درخواست اعضای باقیمانده برجام و جامعه بین المللی، درحالی که ایران پس از خروج آمریکا از برجام در ۸ مه ۲۰۱۸ محق به اجرای بلافاصله حقوق خود وفق برجام بود، دولت متبوع اینحانب تصمیم گرفت حقوق خود را در چارچوب کمیسیون مشترک برجام پیگیری نماید و به اجرای کامل برجام ادامه داد. اطمینان دارم شما از ۱۵ گزارش پی در پی آژانس بین المللی انرژی اتمی که پایبندی کامل ایران به تعهداتش وفق برجام را راستی آزمایی نمود، مطلع هستید.[۳]
همانگونه که بیانیه رسمی جمهوری اسلامی ایران که متعاقب تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵ منتشر گردید، بیان می دارد:
«رفع تحریم ها و اقدامات محدودیت ساز مرتبط هسته ای توسط اتحادیه اروپایی و ایالات متحده به این معنا خواهد بود که معاملات و فعالیت های مورد اشاره در برجام می توانند با ایران و اشخاص ایرانی در همه جای دنیا بدون هراس از مجازات های ناشی از مزاحمت های فراسرزمینی انجام شوند و همه اشخاص قادر خواهند بود تا با آزادی انتخاب به معاملات تجاری و مالی با ایران بپردازند. در برجام به وضوح تصریح شده است که اتحادیه اروپایی و آمریکا هر دو از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم ها و اقدامات محدودیت ساز که منطبق با برجام رفع شده اند، خودداری خواهند ورزید».[۴]
متأسفانه در نتیجه اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا از مه ۲۰۱۸، ایران از منافع نظام رفع تحریم ها طبق برجام محروم شد. در واقع، از ابتدا تفاهم بر آن بود که «بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم ها و اقدامات محدودیت ساز از جمله از طریق تمدید، به مثابه عدم پایبندی اساسی خواهند بود که ایران را از تعهداتش به طور جزئییا کلی معاف خواهد ساخت»[۵] و این موضوع در بند ۲۶ برجام نیز تصریح شده بود.
ایران طی یک سال پس از خروج یکجانبه ایالات متحده از برجام، با خویشتنداری توأم با حسن نیت خود، تمامی آئین های پیش بینی شده در بند ۳۶ برجام را طی کرد. اگرچه در فضای مخرب پس از اقدام دونالد ترامپ در ۸ مه ۲۰۱۸، سه دولت اروپایی/اتحادیه اروپایی به طور کلی از اجرای تعهدات خود بازماندند و ایران هیچ دستاویزی جز اجرای حقوق خود ذیل بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام جهت توقف اجرای بخشی تعهدایش ذیل برجام در ۸ مه ۲۰۱۹ پیش روی خود نداشت. این اقدام یک سال تمام با تلاش های بی‌وقفه از طرف جمهوری اسلامی ایران برای طی ساز و کار حل اختلاف –که به طور رسمی و صراحتا در ۱۰ مه ۲۰۱۸ آغاز گردید – بدون توسل به اقدامات جبرانی ذیل بند ۳۶ ادامه یافت.
به منظور اثبات حسن نیت خود و تمایل جدی به حفظ برجام، مایلم بار دیگر اعلام نمایم جمهوری اسلامی ایران به همکاری کامل و موثر خود با با آژانس بین المللی انرژی اتمی ادامه داده و آماده است تا جهت تضمین اجرای کامل برجام، به گفتگو در هر سطحی ادامه دهد.
از نظر محتوایی بسیار حائز اهمیت است که اشاره نمایم برنامه صلح آمیز هسته ای ایران به طور مستمر تحت "قوی ترین" نظام نظارت و راستی آزمایی آژانس قرار دارد، لذا ادعای خطرات اشاعه ای نامربوط می باشد. در حقیقت، حتی در آخرین گزارش منتشره درباره برنامه هسته ای ایران در ۳ مارس ۲۰۲۰ آژانس بیان داشته است که «آژانس به راستی آزمائی عدم انحراف مواد هسته ای اعلام شده در تاسیسات هسته ای و مکان های خارج از تاسیسات که به طور معمول مورد استفاده قرار می گیرند(LOFs) و از سوی ایران در چارچوب موافقت نامه پادمان های آن اظهار شده، ادامه می دهد».[۶]
مایلم بار دیگر تاکید نمایم که اگر حقوق و منافع مردم ایران ذیل برجام بطور کامل جبران نشود، این حق غیرقابل انکار ایران –که در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شناخته شده است- است که در واکنش به اقدامات مستمر غیرقانونی ایالات متحده، اقدامات مقتضی را انجام دهد.
۴. تفسیر ناقص قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد
دولتهای عضو سازمان ملل متحد مکلف هستند به تصمیمات شورای امنیت که ذیل ماده ۲۵ منشور تصویب می شود، پایبند باشد. در غیر اینصورت، این رکن اصلی را از اجرای اختیارات و عملکردهایش ذیل منشور محروم خواهد ساخت. به همین خاطر، شورای امنیت در چهاردهمین بند مقدماتی قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) به ماده ۲۵ منشور ارجاع داده و تأکید کرده است که «اعضاء ملل متحد موافقت می‌نمایند که تصمیمات شورای امنیت را بر طبق این منشور قبول و اجرا نمایند»
تهیه پیش‌نویس، تصویب، تفسیر و اجرای قطعنامه های شورای امنیت چارچوب خاصی داشته و باید تابع اصول و قواعد حقوق بین الملل باشد. هیچ دولتی نمی‌تواند، با انسداد کلیه مسیرهای اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵)، خود را بالاتر از قانون بداند (legibus solutus) و با اعمال غیرقانونی شنیع و تفاسیر خودسرانه آن را نقض نماید. تفسیر قطعنامه‌های شورای امنیت همچنین مولفه‌های دیگری را می طلبد که باید ملحوظ توجه واقع شوند. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) محصول یک فرایند رای‌گیری بوده که در ماده ۲۷ منشور آمده است و متن نهایی قطعنامه، از جمله پیوست اول آن (برجام)، نگرش شورای امنیت را در کلیت، ارائه می دهد.
علاوه بر این، قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵)، نسبت به کلیه دولتهای عضو الزام‌آور است، جدای از اینکه مشارکت فعالانه و یا منفعلانه در تهیه و تصویب آن داشته باشند، و یا خواه آنها مفاد آن را با اتخاذ گام‌های یکجانبه تضعیف و یا به طور فاحش نقض کرده‌اند. طنز ماجرا اینجا است، دولتی که در تهیه پیش نویس و مذاکره قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) مشارکت داشته بود، اکنون به دشمن اصلی آن مبدل شده و با نقض فاحش آن و نیز با قلدری سایر دولت ها را مجبور به اتخاذ چنین رفتارهای بی پروا می کند.
بیانیه های نمایندگان اعضای شورای امنیت در حین تصویب قطعنامه ها، زمینه اساسی برای تفسیر آنها را فراهم می کند. نماینده ایالات متحده در جلسه ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵ ابراز داشت: «کار ما هنوز تمام نشده است. جامعه بین‌المللی باید سختگیری مشابهی در تضمین پایبندی نسبت به برنامه جامع اقدام مشترک، همانگونه که ما در تهیه پیش‌نویس و مذاکره آن داشتیم، اعمال کنند. اجراء همه چیز است.»[۷] همچنین نماینده فرانسه اظهار داشت: «اکنون به شورای امنیت بستگی دارد که توافق وین را تأیید و به عنوان ضامن اجرای آن عمل کند.»[۸] اساس چنین ضمانتی، گسترش اختیارات شورای امنیت نیست، بلکه حمایت از جایگاه و تمامیت شورای امنیت، برای حفظ اهدافی است که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) و پیوست اول آن یعنی برجام، تصریح شده است.
در اینجا شایان ذکر است که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) باید در سیاق مفاد تصریح‌شده در برجام (که به عنوان ضمیمه اول قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است) نیز قرائت شود. در واقع، به یک معنا، قطعنامه اساسا پیوندی ناگسستنی با برجام دارد. در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵)، شورا «برجام را تایید کرده، و مصرانه خواستار اجرای کامل آن بر اساس برنامه زمانی مندرج در برجام می‌باشد.» این مفاد در برجام برای ارائه یک راه حل «جامع» برنامه عمل بوده و یک راه حل نهایی برای بحرانی ساختگی در مورد برنامه صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای ایران است.
بنابراین، لازم به یادآوری است در بند دوم اجرایی قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵)، شورای امنیت «از همه دولتهای عضو، سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی می‌خواهد آن دسته اقداماتی که برای حمایت از اجرای برجام مناسب باشد را اتخاذ نمایند، از جمله با انجام اقداماتی که همسو با برنامه اجرایی برجام و این قطعنامه هستند، و نیز از طریق خودداری از اقداماتی که اجرای تعهدات وفق برجام را تضعیف می‌نماید،» آشکارا دولت‌ها را مکلف می نماید تا از اِعمال تحریم‌های رفع‌شده در برجام، خودداری نمایند.
با بیان ویژگی‌های اصلی قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در بالا، سه ویژگی متمایز از این قطعنامه در خصوص تعیین موضوع و هدف آن باید در نظر گرفته شود:
نخست، قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) نشانه «تغییر اساسی» در توجه شورای امنیت به این موضوع بوده و به ایجاد اعتماد به ماهیت کاملاً صلح‌آمیز برنامه انرژی هسته‌ای ایران کمک خواهد کرد. دوم، راه‌حل ارائه‌شده در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) به منظور ارتقا و تسهیل توسعه روابط اقتصادی و تجاری عادی و همکاری با ایران بوده است. سوم، با عنایت به بند دوازدهم مقدمه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵)، با خاتمه مفاد قطعنامه های قبلی و سایر اقدامات پیش‌بینی‌شده در این قطعنامه، از دولتهای عضو خواسته شده نسبت به این تغییرات توجه لازم را داشته باشند.
بیانیه‌های مقامات آمریکایی مبنی بر قصد آنها برای اقدام علیه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵)، بسیار نگران‌کننده است و ممکن است اوضاع را به شرایط غیرقابل‌کنترل بکشاند. این یک حقیقت تأییدشده و کاملاً مستند است که تلاش‌های مداوم ایالات متحده به طور یکجانبه برای ایجاد تغییرات اساسی در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵)، اولین بار در نوع خود نیست. طرح شکست‌خورده ایالات متحده در نوامبر ۲۰۱۹ برای به‌روزرسانی فهرست ۲۲۳۱ آخرین نمونه بارز بود. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) برای خاتمه تحریم‌ها تصویب شده و نه برای تمدید تحریم‌هایی که توسط قطعنامه‌های قبلی و منقضی‌شده وضع شده بود. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) صراحتا به گونه ای طراحی و نوشته شده است تا یک قطعنامه تحریم نباشد. هرگونه اقدام علیه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) و برخلاف این چارچوب، پیامدهای جدی برای دوام و پایداری شرایط توافق‌شده به همراه خواهد داشت.
ایالات متحده نه تنها در نقض فاحش قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) قرار دارد، بلکه آشکارا در تلاش است تا با مسیرهای غیرقانونی در بی‌احترامی مطلق به اصول تثبیت‌شده حقوق بین‌الملل، قطعنامه را بازگرداند. یک اصل اساسی حاکم بر روابط بین‌الملل که تثبیت شده، این است که دولتی که به تعهدات خود عمل نمی کند، نمی تواند مدعی حفظ حقوقی شود که منبعث از آن روابط است. در این مورد، صرفا با خروج از برجام، ایالات متحده حق خود را از دست داده است.
بنابراین، من از جامعه بین‌المللی و به ویژه شورای امنیت و دبیرکل می‌خواهم که برای مقابله با این تلاش‌های بدخواهانه دولت ایالات متحده که مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) را به شدت تضعیف می‌کند، تمام اقدامات مقتضی را انجام دهند. سازمان ملل متحد باید مسئولیت خود را در قبال اقدامات تحریک آمیز اخیر ایالات متحده انجام دهد.
همانطور که در نامه رئیس جمهوری اسلامی ایران به همتایان ۱ + ۴ خود در ۸ مه ۲۰۱۹ تصریح شده است، هرگونه تحریم یا محدودیت جدید توسط شورای امنیت خلاف تعهدات اساسی داده شده به مردم ایران است. در چنین سناریویی، گزینه‌های ایران، همانطور که قبلاً به اعضای باقیمانده در برجام اطلاع داده شده، قاطع خواهد بود و همه مسئولیت آن بر عهده ایالات متحده و هر موجودیتی خواهد بود که یا به ایالات متحده کمک کرده و یا تلویحا در قبال رفتار غیرقانونی اش سکوت نماید.
همانطور که تقریباً ۱۴ سال پیش نزد شورای امنیت سازمان ملل بیان کردم: «مردم و حکومت جمهوری اسلامی ایران به دنبال رویارویی نیستند و همواره آمادگی خود را برای مشارکت در مذاکرات جدی و نتیجه‌گرای مبتنی بر احترام متقابل و برابری نشان داده‌اند. آنها همچنین بارها و بارها مقاومت خود را در برابر فشار، تهدید، بی‌عدالتی و تحمیل نشان داده‌اند.»[۹] ملت من قبلاً حسن نیت و مسئولیت کامل خود را نشان داده است. اکنون نوبت جامعه جهانی است که سهم خود را ایفت کند. بر این اساس، من از سازمان ملل متحد مصرانه می‌خواهم که دولت ایالات متحده را در قبال رفتارهای یکجانبه و غیرمسئولانه که اعتبار شورای امنیت سازمان ملل متحد و تمامیت منشور سازمان ملل را شدیدا به چالش می‌کشد، پاسخگو سازد.
موجب امتنان خواهد بود این نامه را به عنوان سند مجمع عمومی و شورای امنیت منتشر نمایید.
عالیجناب، احترامات فائقه اینجانب را پذیرا باشید.
محمد جواد ظریف
وزارت خارجه