نورنیوز- گروه فرهنگی: اول آبان ماه، در تقویم رسمی ایران با عنوان بزرگداشت ابوالفضل بیهقی و روز نثر فارسی نامگذاری شده است. این واقعیتی مسلم است که زبان فارسی به‌عنوان یکی از ارکان هویت ملی ایران، نه‌تنها ابزار ارتباطی، بلکه حامل فرهنگ و تاریخ چند هزار ساله این سرزمین بوده است. در عین حال، نثر فارسی هم به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های ادبی این زبان شناخته می‌شود که زیباترین نمونه‌های تولیدات خلاقه فرهنگی را رقم زده است. اما این هردو، امروزه با چالش‌های متعددی مواجه است که ریشه‌های آن در تحولات اجتماعی، فرهنگی و تکنولوژیک نهفته است. نسل‌های جدید، به‌ویژه دانش‌آموزان و دانشجویان، با زبان و نثر صحیح فارسی آشنایی عمیقی ندارند و طبق گزارش‌های متواتر، گاه از خواندن یک متن ساده ادبی یا نوشتن یک نثر پیراسته صحیح عاجزند. این امر می‌تواند تهدیدی جدی برای زبان و نثر فارسی و نهایتا مخاطره‌ای برای هویت ملی ایران باشد. حاصل این تهدیدها، عارضه اسفناک انقطاع فرهنگی است.
ریشه‌ها و زمینه‌ها
از بزرگ‌ترین تهدیدات زبان و مشخصا نثر فارسی، هجوم فناوری‌های نوین ارتباطی، به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی است. این فضاهای آنلاین، که به سرعت در حال گسترش هستند، تأثیرات عمیقی بر نحوه کلام و نگارش کاربران فارسی گذاشته‌اند. شبکه‌هایی مانند اینستاگرام، تلگرام، توییتر و دیگر پلتفرم‌ها به‌واسطه محدودیت‌های فضای دیجیتال و سرعت بالای ارتباطات، کلام را ساده و مختصر می‌سازند. در این فضاها، کاربران به‌جای استفاده از نثر صحیح و شیوا، به نوشتارهای کوتاه، عبارات بی‌پیرایه و بعضاً غیررسمی روی می‌آورند که در بسیاری از موارد نه‌تنها با قواعد دستوری فارسی مطابقت ندارد، بلکه به تغییرات بنیادین در ساختار زبان منجر می‌شود.
این شکل از نگارش، اگرچه ممکن است در دنیای دیجیتال پذیرفته شده باشد، اما تأثیر منفی بر تسلط نسل‌های جدید بر زبان صحیح فارسی دارد. نسل‌های جوان در این فضاها بیشتر با زبان محاوره‌ای و کوتاه‌شده آشنا می‌شوند، که در بسیاری از مواقع از زیبایی و پیچیدگی‌های نثر فارسی دور است. همین موضوع، منجر به کاهش توانایی این نسل‌ها در نوشتن نثرهای علمی و ادبی به زبان فارسی می‌شود.
علاوه بر این، ناتوانی نظام آموزشی و رسانه‌ای در ابداع شیوه‌های روزآمد و کارآمد آموزش زبان و نثر فارسی یکی دیگر از دلایل اصلی تضعیف نثر فارسی است. سیستم آموزشی ایران، با وجود تلاش‌های زیاد در زمینه آموزش زبان فارسی، نتوانسته است شیوه‌های نوین و جذاب برای آموزش نثر صحیح فارسی به‌ویژه در دوران مدرن معرفی کند. به‌عنوان مثال، در بسیاری از مدارس و دانشگاه‌ها، آموزش زبان فارسی به روش‌های سنتی و گاهی منسوخ ارائه می‌شود که در دنیای پرشتاب امروز جوابگوی نیازهای دانش‌آموزان و دانشجویان نیست.
غیر از این، رسانه‌ها، به‌ویژه تلویزیون و فضای مجازی، به‌عنوان یکی از منابع اصلی ترویج و آموزش غیررسمی زبان و فرهنگ، نتوانسته‌اند به‌طور مؤثر نثر فارسی را در قالب‌های جذاب و معاصر ارائه دهند. استفاده از زبان ساده و گاه عامیانه در بسیاری از برنامه‌های رسانه‌ای به جای زبان و نثر سالم و صحیح، باعث می‌شود که مخاطبان به‌ویژه نسل جدید، زبان فارسی را بیشتر در قالب‌های غیررسمی و محاوره‌ای ببینند و کمتر با زبان صحیح و دقیق فارسی آشنا شوند.
مشق کردن از روی تاریخ بیهقی
در این شرایط، بازگشت به آثار کلاسیک فارسی و آشنایی با نثرهای فاخر و دقیق از جمله تاریخ بیهقی می‌تواند گامی مؤثر در تقویت نثر فارسی باشد. بیهقی با نثر سلیس و دقیق خود، نه‌تنها تاریخ ایران را روایت کرده، بلکه به‌طور غیرمستقیم به معرفی ساختارهای فاخر و زیبا اما روان و رسای زبان و نثر فارسی پرداخته است. در اهمیت این اثر دوران‌ساز و ماندگار همین اندازه بس که شاعر بسیار توانمند مثل احمد شاملو قالب‌های بلاغی آن را در اشعار خود به کار گرفت، و نویسنده نامداری مثل محمود دولت آبادی، در رمان‌ها و داستانهای درخشانش از نثر ونوشتار بیهقی بهره های فراوان برده است. آشنایی دانش‌آموزان و دانشجویان با آثاری همچون تاریخ بیهقی، علاوه بر تقویت نثر فارسی، آن‌ها را با مفاهیم فرهنگی و تاریخی عمیقی آشنا می‌کند که بخش مهمی از هویت ملی ایران به شمار می‌رود.
برای مقابله با تهدیدات و مشکلات موجود، لازم است که اقدامات عملی و مؤثری برای تقویت نثر فارسی در جامعه انجام شود. این اقدامات شامل موارد زیر می‌شود:
اول، تولید منابع علمی و فرهنگی به زبان فارسی: یکی از گام‌های اساسی در این راستا، تولید منابع علمی به زبان فارسی در حوزه‌های مختلف علمی، فنی و فرهنگی است. این منابع باید به‌گونه‌ای باشند که هم‌زمان با به‌روزرسانی محتوا، از زبان فارسی صحیح و علمی استفاده کنند.
دوم، ترویج آموزش نثر فارسی در نظام آموزشی: نظام آموزشی ایران باید تلاش بیشتری برای آموزش نثر صحیح و شیوا در سطوح مختلف انجام دهد. این آموزش‌ها باید شامل آشنایی با نثر کلاسیک فارسی و همچنین روش‌های نوین نگارش به زبان فارسی باشد.
سوم، استفاده از رسانه‌ها برای تقویت زبان فارسی: رسانه‌ها می‌توانند نقش مؤثری در تقویت نثر فارسی ایفا کنند. تولید برنامه‌های تلویزیونی، مستندها و محتوای دیجیتال با نثر فارسی درست و صحیح می‌تواند به‌طور مستقیم بر ارتقای زبان فارسی تأثیر بگذارد.
چهارم، تولید محتوای آموزشی و فرهنگی در فضای مجازی: استفاده از فضای مجازی به‌عنوان یک بستر مناسب برای آموزش و ترویج زبان فارسی، می‌تواند به افزایش آگاهی نسل جدید درباره نثر صحیح و شیوا کمک کند. در این فضا، ایجاد پلتفرم‌های آموزشی که بر روی استفاده درست از زبان فارسی تأکید دارند، می‌تواند نتایج مثبتی به همراه داشته باشد.
با توجه به تهدیدات فراوانی که زبان فارسی، به‌ویژه نثر فارسی، در دنیای امروز با آن روبه‌رو است، نیاز به اقدامات جدی در جهت تقویت و حفظ این زبان بیشتر از همیشه احساس می‌شود. تنها با استفاده از شیوه‌های نوین و تعامل با دنیای مدرن می‌توان نثر فارسی را از بحران کنونی نجات داد و آن را به‌عنوان یکی از ارکان هویت ملی ایران در جهان معرفی کرد.