پنجشنبه 9 مرداد 1404 | ساعت 10:35
پنجشنبه 9 مرداد 1404 | ساعت 10:35
×
اجتماعی
شناسه خبر : 224932
تاریخ انتشار :

دکتر محمد میرزایی

ضرورت درک و دریافت درست از موضوع جمعیت

روند تغییر و تحولات جمعیتی، پویایی و پیچیدگی‌ هایی دارد که باید بر اساس مبانی علمی و توسط جمعیت شناسان خبره ارزیابی و درباره آنها اظهار نظر شود. کشور ما به خاطر انبوه متولدان دهه شصت اینک در مرحله پنجره جمعیتی قرار گرفته که نوسانات ساختار سنی جمعیت از بارزترین ویژگی‌های آن است.

نورنیوز-گروه اجتماعی: هنگامی که اواخر دهه ۱۳۸۰ موج دهه شصتی ها به نقطه اوج ازدواج و فرزندآوری (۲۰ تا ۳۰ سالگی) رسیدند، میزان ازدواج حدوداً دو برابر شد و موالید هم سیر صعودی گرفت و به بیش از یک و نیم میلیون تولد در سال افزایش یافت. در دهه ۱۳۹۰، دهه شصتی ها به رده سنی ۳۰ تا ۴۰ سالگی رسیدند و از نقطه اوج ازدواج و باروری خارج شدند که طبیعتا منجر به کاهش میزان ازدواج،  موالید و به تبع آن میزان رشد سالانه جمعیت در سال‌های اخیر شده است. در مسیر تغییرات ساختار سنی و در مرحله «پنجره جمعیتی» اینگونه روندها طی می‌شود و هم فرصت ها و هم چالش هایی را رقم خواهد زد.

در حدود سال ۱۴۳۰ دهه شصتی ها طبیعتاً به سنین سالمندی خواهند رسید. در این زمان ساختار سنی کشور سالخورده خواهد شد، نوسانات ساختار سنی فروکش خواهد کرد و به 《رشد ذاتی جمعیت》 خواهیم رسید. به عبارت بهتر انبوه متولدان دهه شصت که هرم سنی جمعیت را دچار نوساناتی کردند، ابتدا و در مقطعی جمعیت کودکان و نوجوانان را بالا بردند که چالش های خاص خود را داشت و در مقطعی که تاکنون ادامه دارد جمعیت جوانان و میانسالان را بالا بردند و طبیعتاً  این گروه زمانی که به سن سالمندی هم برسند چالش های خاص خود را خواهند داشت و نهایتاً از آن سنین هم عبور خواهد کرد و نوسانات ساختار سنی فروکش خواهد کرد. در این مرحله ساختار سنی جمعیت کشور از شکل هرمی به شکل استوانه ای تغییر خواهد یافت. در شکل استوانه ای حدود شصت درصد جمعیت کشور در سنین فعالیت (۱۵ تا ۶۵ سالگی)، حدود ۲۰ درصد سالمند و ۲۰ درصد زیر ۱۵ سال قرار خواهند گرفت. جوانی و سالخوردگی جمعیت دو مفهوم آماری هستند. هنگامی که بیش از ۴۰ درصد جمعیت کمتر از ۱۵ ساله باشند به آن «جمعیت جوان» می‌گویند و هنگامی که بیش از ۱۵ درصد جمعیت بیش از ۶۵ سال باشد به آن «جمعیت سالخورده» می گویند. این در حالی است که «پیری» یک مفهوم فردی و بیولوژیک است و سزاوار نیست در مورد ساختار سنی جمعیت به کار برده شود.

کشورهای قاره اروپا عموماً بیش از ۷۰ سال است که ساختار سنی استوانه ای پیدا کرده‌اند و در مفهوم آماری سالخورده هستند. ژاپن در حال حاضر سالخورده ترین جمعیت دنیا و ساختار سنی استوانه ای دارد و ازجمله توسعه یافته ترین کشورهای دنیاست. در نیمه دوم قرن ۲۱ میلادی همه کشورهای جهان (حتی در قاره آفریقا) ساختار سنی سالخورده و استوانه ای خواهند داشت. کشور ما، ایران هم در سال ۱۴۲۰ بیش از ۱۵ درصد جمعیت آن به سنین بیش از ۶۵ سال خواهد رسید و ساختار سنی سالخورده و شکل استوانه ای پیدا خواهد کرد. شایان ذکر است که در سال ۱۴۳۰ بیش از ۶۰ درصد جمعیت در سنین ۱۵ تا ۶۴ سالگی قرار خواهند داشت که جمعیتی بالقوه فعال هستند. هرچند مرحله سالخوردگی جمعیت چالش های خاص خود را خواهد داشت.

نباید فراموش کرد که ایران در دهه های ۱۳۳۰ تا ۱۳۶۰ سه دهه رشد انفجاری جمعیت با میانگین رشد جمعیتی سالانه ۳ درصد را پشت سر گذاشته  که پیامدهای خاص خود را داشته است. در این سه دهه مرحله انتقالی مرگ و میر شکل گرفت و سطح  مرگ و میر، به ویژه مرگ نوزادان و اطفال، به طور اساسی کاهش می یافت و حال آنکه سطح باروری طبیعی همچنان بالا بود. لذا منجر به رشد انفجاری جمعیت در این سه دهه گردید. در دهه اول بعد از انقلاب برنامه تحدید موالید در محاق افتاده بود تا سرشماری سال ۱۳۶۵ انجام گرفت. این سرشماری مشخص کرد که بین سال‌های ۱۳۵۵ تا  ۱۳۶۵ جمعیت ایران با رشد سالانه بیش از ۳ درصد افزایش یافته است و نگرانی مسئولین کشور را برانگیخت. از اواخر دهه ۱۳۶۰ با برنامه‌ریزی دولت و آماده بودن زیرساخت ها و البته استقبال مردم، انتقال باروری هم شروع شد. زاد و ولد و باروری هم بطور اساسی و مستمر کاهش یافت و باروری طبیعی به طرف باروری کنترل شده رفت. با کاهش اساسی و مستمر باروری مرحله انتقال ساختار سنی هم شروع شد و در حال تکوین است.

بعد از انقلاب صنعتی و در بستر توسعه اقتصادی و اجتماعی دو قرن اخیر روندهای جمعیتی دستخوش تغییرات اساسی شده است که جمعیت شناسان با نگرشی توسعه ای به آن به عنوان انتقال (یا گذار) جمعیتی داده اند. در قرون و اعصار گذشته و قبل از انقلاب صنعتی سطوح بالای مرگ و میر ایجاب می‌کرد که زاد و ولد و باروری هم بالا باشد و هر دو مؤلفه جمعیتی مسیر طبیعی خود را طی می‌کردند و کنترلی بر آن‌ها نبود ودر سکون و ثبات نسبی قرار داشت.
اگر بخواهیم انتقال جمعیتی را در یک جمله خلاصه کنیم می‌توان گفت در بستر توسعه اقتصادی و اجتماعی دو قرن اخیر کشورها، با تقدم و تأخر، از مرگ و میر و باروری بالا به مرگ و میر و باروری پایین و کنترل شده منتقل شده‌اند و پیامد آن انتقال از ساختار سنی جوان به ساختار سنی سالخورده است.

درک و فهم تحولات جمعیتی معاصر نیاز به تحصیل و دانشجویی در دانشگاه‌ها و مراکز معتبر علمی دارد. افرادی که به عنوان پژوهشگر، برنامه ریز و سیاستگذار وارد مباحث جمعیت و جمعیت شناسی می‌شوند، باید درک عمیقی از تحولات جمعیتی معاصر داشته باشند و با «شبه علم» نمی‌توان به این امور و موارد پرداخت.

علم باوری و داشتن روح علمی لازمه پژوهشگری و پرداخت به هر علم است. هر علمی قواعد و اصول و روش‌هایی دارد که باید به آن‌ها آگاهی و تسلط پیدا کرده و سپس به آن‌ پرداخت. چنانچه اصول علمی رعایت نشود منجر به صدور احکام و نظریات مغایر با روح علمی خواهد شد. فکر و نظر و عمل باید در ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر باشند تا درک درستی از واقعیت حاصل شود و سیاست‌ گذاری ها چاره ساز و راهگشا شوند.
 


نظرات

آگهی تبلیغاتی
آخرین اخبار
95 درصد کشتی‌ها از پهلوگیری در بندر ایلات امتناع می‌کنند
سرژ اوریه به صورت رسمی به پرسپولیس پیوست
فرونشست و بحران آب نتیجه توسعه بدون توجه به محیط زیست است
قیمت خودرو امروز پنج‌شنبه 9 مرداد 1404 +جدول
پزشکیان: تهران در آستانه بحران جدی آب / چمن‌کاری ممنوع!
ایران رکورد دمای زمین را شکست/ امیدیه با 51 درجه، داغ‌ترین نقطه کره زمین
در صورت گم‌شدن گذرنامه اربعین در عراق چه کنیم؟
حریق اتوبوس مسافربری بدون مصدوم در محور سمنان-مشهد
تحریم یا جنگ؟ خزانه‌داری آمریکا زیرساخت‌های اقتصادی ایران را نشانه گرفت
«کریدور زنگزور» ابزار خفگی ژئوپلیتیکی ...
واکنش هند به تعرفه‌های ترامپ: از منافع خود دفاع می‌کنیم
افزایش 75 درصدی واردات برنج
ایران‌نما | معرفی جاذبه‌های گردشگری شهرهای ایران(60) «بِزَنجان»
تا وقتی با هم هستیم، هیچ‌ قدرتی نمی‌تواند ما را زمین‌گیر کند
پنج ضلعی افکار ایرانیان از جنگ 12 روزه
بازتعریف روابط با قاهره
بازگشایی پارکینگ بزرگ اربعین در مرز مهران
حمله به مقر نظامی ارتش سوریه در لاذقیه
برنامه مسابقات ورزشی امروز 9 مرداد +پخش زنده
صدور کارت ملی برای نوزادان در آستانه تصویب نهایی +فیلم
واکنش «ترامپ» به اقدام کانادا در به رسمیت شناختن کشور فلسطین
راهپیمایی اعتراضی زائران پاکستانی در واکنش به ممنوعیت سفر زمینی اربعین
شرط ازسرگیری مذاکرات با آمریکا/ برای برنامه هسته‌ای ایران راه‌حل نظامی وجود ندارد
آیا همدلی روزهای جنگ را به شکاف در دوره صلح تبدیل می‌کنیم؟
سقوط جنگنده اف 35 نیروی دریایی آمریکا +فیلم
کانادا قصد دارد فلسطین را به رسمیت بشناسد
وضعیت آب و هوا امروز پنج‌شنبه 9 مرداد 1404 + وضعیت استان‌ها
فیلم‌های سینمایی امروز تلویزیون | پنج‌شنبه 9 مرداد
چرا اظهارات ایلان ماسک درباره جنگ نگران‌کننده است؟
فردا؛ اولین سفر وزیر خارجه دولت موقت سوریه به روسیه
فاکس نیوز: از غزه تا گرینلند، مکرون برای بحران‌های جهانی راهی متفاوت از ترامپ پیش گرفت
نقش نوشابه‌های رژیمی در ایجاد دیابت نوع 2
انفجار نخستین موشک ماهواره‌بر استرالیا تنها 14 ثانیه پس از پرتاب +فیلم
تهدید هوایی از یمن با نفوذ پهپاد به اراضی اشغالی
جنگ اقتصادی واشنگتن با تهران با هدف گیری شبکه فروش و انتقال نفت
ثبت‌نام سفر عمره 1404 از 11 مرداد آغاز می‌شود + جزئیات اعزام
زمان و مکان آزمون عملی هنر در کنکور 1404 اعلام شد + جزییات
قیمت جهانی طلا در سراشیبی
تحرکات نظامی تازه در غرب عراق /درگیری عشایر با دروزیها
عنوان قهرمانی جهان به تیم ملی کشتی فرنگی نوجوانان ایران رسید
پزشکیان: گام اساسی در مبارزه با مواد مخدر، آگاهی‌سازی است
گزارش قالیباف از اجلاس ژنو: تمرکز بر بحران غزه و دیپلماسی منطقه‌ای
«وزیر سابق اطلاعات» قائم‌مقام معاونت امور مجلس ریاست جمهوری شد
آغاز ثبت‌نام خودروهای وارداتی از 11 مرداد + جزییات
عکس های منتخب ایران، چهارشنبه 8 مرداد 1404
نوری قزلجه: تجارت کشاورزی ایران و چین به دو برابر افزایش می‌یابد
خبر افزایش 50 درصدی قیمت اینترنت همراه ایرانسل تکذیب شد
ایروانی: نوار غزه به ویرانه تبدیل شده و جنایت علیه مردم ادامه دارد
آینده نیمکت مدیریتی استقلال در گرو تصمیم شنبه باشگاه
اعزام 50 نیروی امدادی برای مهار آتش‌سوزی در گیسکان
X
آگهی تبلیغاتی