پنجشنبه 23 مرداد 1404 | ساعت 10:24
پنجشنبه 23 مرداد 1404 | ساعت 10:24
×
اقتصادی
شناسه خبر : 204783
تاریخ انتشار : شنبه 1403/10/01 ساعت 11:20

دکتر موسی غنی‏‏‌نژاد*

آنچه روزانه گم می‌شود، سوخت نیست

آنچه گم شده سوخت نیست، عقل سلیم است که در زیر گرد و غبار تفکرات غیرعلمی و شعاری پنهان شده است. راه‌حل در غبارروبی علمی و دست یافتن به گوهر بی‌همتای عقل سلیم است.

نورنیوز-گروه اقتصادی: جناب دکتر پزشکیان، رئیس‌جمهور محترم، در سخنانی تامل‌‌‌برانگیز و نگران‌‌‌کننده فرموده‌‌‌اند؛ روزانه ۲۰ میلیون لیتر سوخت در کشور گم می‌شود و در حالی‌‌‌که سازمان‌های دولتی متولی تولید و عرضه سوخت هستند، کسی هم پاسخگو نیست.

ایشان در پی این فرمایشات صریح و صادقانه، دستور ردیابی این موضوع را به وزرای ذی‌‌‌ربط صادر فرموده‌‌‌اند که البته جای تقدیر و سپاس دارد. اینکه دستور ردیابی به چه نتایجی خواهد رسید باید صبر کرد و دید، اما ذکر چند نکته در رابطه با این موضوع ضروری به نظر می‌‌‌رسد. منطق حکم می‌‌‌کند پیدا کردن راه‌حل هر مساله‌ای مستلزم آن است که ابتدا صورت‌مساله به درستی طرح شود. از این‌‌‌رو می‌گویند ۵۰ درصد راه‌حل در صورت مساله است.

 به نظر می‌‌‌رسد گزارشی که به جناب رئیس‌‌‌جمهور داده‌‌‌اند احتمالا ناظر بر این بوده که تولید و عرضه سوخت روزانه حدود ۲۰ میلیون لیتر بیشتر از تقاضای برآورد‌شده برای مصرف است. به سخن دیگر، مقدار مصرف واقعی ۲۰ میلیون لیتر کمتر از مقدار تولید و عرضه در بازار است و مقصد نهایی این مازاد عرضه بر مصرف معلوم نیست. از این جهت سخن از گم شدن می‌‌‌گویند.

 اگر واقع‌‌‌بینانه و منطقی این پدیده را تحلیل کنیم استفاده از مفهوم گم شدن در این خصوص درست به نظر نمی‌‌‌رسد. آنچه گم می‌شود قاعدتا جایی از دیده‌ها پنهان شده و می‌توان آن را پیدا کرد، اما این ۲۰ میلیون لیتر سوخت روزانه را که سالانه می‌شود بیش از ۷ میلیارد لیتر، نمی‌توان جایی پنهان کرد. پس موضوع از چه قرار است؟ برای توضیح این پدیده باید قدری عمیق‌‌‌تر به موضوع پرداخت.

 سوختی که از آن صحبت می‌‌‌کنیم یک کالاست که در بازار خرید و فروش می‌شود و طبعا دارای قیمتی است که در آن قاعدتا مقدار عرضه و تقاضا به تعادل می‌‌‌رسند. از آنجا که دولت عرضه‌‌‌کننده انحصاری سوخت است به‌راحتی می‌تواند قیمت آن را در بازار به‌طور دستوری تعیین کند.

دهه‌های طولانی است که قیمت سوخت در کشور ما دستوری است و با ملاحظاتی غیر از منطق بازار تعیین می‌شود. ریشه مساله در همین «ملاحظات غیر از منطق بازار» نهفته است. منطق بازار حکم می‌‌‌کند هر کالایی به قیمت نزدیک به هزینه فرصت یا کم‌وبیش منطبق با آن فروخته شود. اینجا باید دقت کرد که هزینه فرصت به هیچ‌وجه به معنی هزینه تولید نیست و اصلا و ابدا به فرآیند تولید و هزینه‌های صرف‌شده یا به اصطلاح قیمت تمام‌شده کالا ربطی ندارد.

 هزینه تولید یک کالا ممکن است صفر یا نزدیک به صفر باشد، اما به قیمتی بسیار بالا در بازار فروخته شود، مانند قطعه الماسی که کسی برحسب تصادف از روی زمین پیدا می‌‌‌کند یا تابلوی نقاشی هنرمند معروفی مانند پیکاسو و طرح معروف «کبوتر صلح» وی که چند دقیقه‌‌‌ای بیشتر برای کشیدن آن وقت صرف نکرده است.

 از سوی دیگر، برای تولید کالایی ممکن است هزینه‌های زیادی صرف شود، اما به قیمتی بسیار پایین و حتی نزدیک به صفر در بازار به فروش ‌‌‌برسد که مصداق آن تولیدکنندگانی هستند که در بازارهای رقابتی ورشکست می‌شوند و کالاهایشان را به زیر قیمت تمام‌‌‌شده به فروش می‌‌‌رسانند؛ البته بسیاری از کالاهای تولید ‌شده از سوی سازمان‌های دولتی نیز این وضعیت را دارند.

هزینه‌فرصت، آن‌گونه که در علم اقتصاد تعریف می‌شود هزینه نخستین و بهترین انتخاب جایگزین یا انتخاب بالقوه به جای انتخاب صورت‌گرفته یا انتخاب بالفعل است، از این‌‌‌رو، به آن هزینه‌فرصت از دست‌رفته هم می‌گویند.

با این توصیف، منطق بازار حکم می‌‌‌کند قیمت سوخت در کشور ما به قیمتی نزدیک به هزینه‌فرصت آن فروخته شود؛ یعنی قیمتی که در بازارهای بین‌المللی، پس از کسر هزینه بازاریابی و هزینه حمل‌ونقل و دیگر هزینه‌های مبادله‌ای، می‌توان عملا به فروش رساند. نیازی به تاکید نیست که با هر محاسبه‌‌‌ای یقینا این هزینه‌فرصت چندین برابر قیمت فعلی سوخت در کشور ما خواهد بود.

علت اصلی مازاد عرضه روزانه ۲۰ میلیون لیتری بر تقاضای مصرفی داخلی این واقعیت است که هر کس بتواند یک لیتر بنزین را به قیمت بازار داخلی بخرد و آنها را در بازارهای کشورهای همسایه به فروش برساند، سود هنگفتی عایدش می‌شود. مازاد تقاضا برای سوخت، فراتر از تقاضای مصرفی داخلی ناشی از واقعیتی است که در اصطلاح اقتصادی به آن می‌گویند؛ رانت یا رانت تفاضلی. البته این نکته مهم را هم باید اضافه کرد که وقتی قیمت بازار بسیار پایین‌‌‌تر از هزینه فرصت است تقاضای مصرفی داخلی هم به دلیل اسراف ‌(بی‌مبالاتی در مصرف) به انحای گوناگون بالا می‌‌‌رود. یکی از دلایل آشکار بالا بودن تقاضای مصرفی داخلی استفاده از وسایط نقلیه از رده خارج پر‌مصرف، از یک‌‌‌سو و بازار «اسیر» اتومبیل داخلی در دستان صنعت خودروی داخلی، از سوی دیگر است که با خیال راحت و با استفاده (یا سوءاستفاده) از حمایت‌‌‌های بی‌‌‌رویه دولتی، محصولاتی غیراستاندارد با معیارهای بین‌المللی و بسیار پر‌مصرف به مشتریان داخلی تحمیل می‌‌‌کنند.

پس به‌درستی می‌توان گفت علت بالا بودن غیرمتعارف تقاضا برای سوخت در کشور ما وجود رانت نجومی ناشی از هزینه‌فرصت هنگفت سوخت از یکسو و مصرف داخلی غیراستاندارد وسایط نقلیه ناشی از صنعت خودروی به‌شدت ناکارآمد و حمایتی، ‌‌‌از سوی دیگر است.

باید توجه کرد که صرف وجود چنین رانت هنگفتی در نظام اقتصادی طبیعتا ذی‌‌‌نفعان قدرتمندی را شکل می‌دهد که در واقع کاسبان رانت هستند و نفع‌‌‌شان در بقا و ‌‌‌استمرار وضع موجود است. کاسبان رانت با تکیه بر توان مالی عظیمی که در اختیار دارند گروه ذی‌‌‌نفوذ قدرتمند و البته پنهانی را به وجود می‌‌‌آورند و با هر گونه اصلاحی در وضع موجود مخالفت می‌‌‌کنند.

توجیه‌کنندگان «ملاحظات غیر‌ منطق بازار» برای تعیین قیمت سوخت، مستقیم یا غیر مستقیم، آگاهانه یا ناخودآگاه، در خدمت این گروه ذی‌‌‌نفوذ هستند. برای متلاشی کردن چنین گروه ذی‌‌‌نفوذ رانت‌‌‌خوار و فاسدی، برخوردهای پلیسی و امنیتی به دلیل جایگاهش از نظر قدرت مالی و سیاسی، کمترین اثر را دارد. موثرترین برخورد روی آوردن به منطق بازار یعنی از بین بردن شرایط عینی شکل‌‌‌گیری رانت است. این کار البته در شرایط پیچیده فعلی با صرف افزایش یکباره قیمت به سطح متناظر با هزینه‌فرصت امکان‌‌‌پذیر نیست، چون فاصله بین قیمت حقیقی بازار با هزینه‌فرصت سوخت با گذر زمان و افزایش نرخ تورم به قدری زیاد شده که این افزایش شوک شدیدی به مصرف‌‌‌کنندگان سوخت و اقتصاد ملی وارد می‌‌‌آورد.

به نظر می‌‌‌رسد راه‌‌‌حل معقول و مقدور در کوتاه‌مدت افزایش قیمت سوخت به اندازه تورم سالانه و متناسب با افزایش میانگین دستمزد و حقوق سالانه باشد تا از عمیق‌‌‌تر شدن شکاف میان قیمت حقیقی و هزینه‌فرصت موقتا جلوگیری شود، اما در درازمدت با اندیشیدن تدابیر جبرانی درآمدی برای اکثریت قریب‌به‌اتفاق آحاد جامعه، باید منطق بازار را برای کلیه کالاها از جمله سوخت برقرار کرد.

در هر صورت، محض اطلاع جناب دکتر پزشکیان که حساسیت فراوان و البته بحقی نسبت به تفکر علمی و کارشناسی تخصصی دارند، ناگزیر باید تاکید کنیم که گزاره گم شدن ۲۰ میلیون لیتر سوخت سخن سنجیده و علمی نیست. همان‌گونه که پیش از این اشاره شد «گم‌‌‌شده» به‌طور منطقی جایی پنهان است که آن را قاعدتا می‌توان با جست‌وجو پیدا کرد، اما بیش از ۷ میلیارد لیتر سوخت سالانه را نمی‌توان جایی پنهان کرد. این ثروت عظیم گم نشده، بلکه به علت ساختار معیوب نظام اقتصادی، با‌ سازو‌کار روشن و آشکاری که علم اقتصاد توضیح می‌دهد، نصیب رانت‌‌‌خواران حرفه‌‌‌ای و قاچاقچیان ریز و درشت می‌شود. آنچه گم شده سوخت نیست، عقل سلیم است که در زیر  گرد و غبار تفکرات غیرعلمی  و شعاری پنهان شده است. راه‌حل در غبارروبی علمی و دست یافتن به گوهر بی‌همتای عقل سلیم است.

* اقتصاددان


دنیای اقتصاد
نظرات

آگهی تبلیغاتی
آخرین اخبار
پزشکیان: بیانِ مشکلات یعنی احترام به شعور مردمی که صاحبان واقعی کشور هستند
بیمار سکته مغزی در پرواز 612 نجات یافت
نامه رسمی سه کشور اروپایی درباره تعهدات هسته‌ای ایران و احتمال بازگشت تحریم‌ها
انفجار مهیب در ادلب سوریه؛ گزارش‌های اولیه از خسارات
ترامپ بار دیگر روسیه را به پیامدهای مخالفت با آتش‌بس تهدید کرد
افشای جزئیات «گنبد طلایی» ترامپ
فروش 368 میلیارد دینار عراق به بیش از 2 میلیون زائر اربعین
برگزاری مراسم جاماندگان اربعین حسینی با استقبال گسترده مردم تهران
وزیر خارجه ترکیه: شرایط سوریه برای آنکارا غیرقابل قبول است
سردار شریف: هر اشتباه جدید دشمن با پاسخ سخت‌تری روبرو خواهد شد
گزارش دیده‌بان حقوق بشر از جنایات جنگی اسرائیل در حمله به زندان اوین
اقتصادنگار | رشد سه برابری"مستاجران فقیر" در 17 سال
دیدار و گفت‌وگوی دبیرکل حزب الله لبنان و لاریجانی
حذف سهمیه سوخت دهک‌های پردرآمد؛ تأثیر بر معیشت دهک‌های پایین‌تر
نتانیاهو؛ از وعده آب تا ابهام اورانیوم!
خبر خوش سخنگوی دولت برای خبرنگاران/ بسته حمایتی ویژه خبرنگاران نهایی شد
چهارمین قربانی قاتل سریالی/ این بار خانواده‌اش را غرق در خون کرد
عراقچی: ایران نسبت به طرح‌های محدودکننده دسترسی‌ها و منافع کشور حساس است
تشابه هولناک نسل‌کشی در فلسطین با فجایع هیروشیما و ناگاساکی
موشک مافوق صوت به فرودگاه بن گورین اصابت کرد
رئیس جمهور برزیل با قاطعیت به ترامپ پاسخ داد
بازسازی مناطق آسیب‌دیده از جنگ 12 روزه در تهران به کجا رسید؟
معنای «مسیر ترامپ» بر حضور ایران و روسیه در قفقاز جنوبی
هشدار پلیس راه: ترافیک سنگین در جاده چالوس و هراز
لیندسی گراهام: قطع کمک به اسرائیل، مجازات الهی آمریکا را در پی دارد
رویارویی احتمالی بعدی ایران و اسرائیل؛ سناریوها و پیامدها
هیئت مدیره ایران خودرو به‌دلیل گران‌فروشی محکوم شد
مدل پایان جنگ اوکراین شبیه اشغال کرانه باختری است ؟
هوای تهران در وضعیت ناسالم؛ آلودگی به سطح قرمز رسید
عراقچی خطاب به غرب: اگر نتانیاهو خودش اعتراف کند باز هم یهودی‌ستیزی است؟
جزئیات تازه از انفجار شدید در منزل سرلشکر باقری
فیلم‌های سینمایی امروز تلویزیون | پنجشنبه 23 مرداد
پاری سن ژرمن قهرمان سوپر جام اروپا شد
وضعیت آب و هوا امروز پنج‌شنبه 23 مرداد 1404 + وضعیت استان‌ها
گامی دیگر برای حمایت از بازنشستگان؛ سقف وام فرزندان بازنشستگان دو برابر شد
گام دولت برای حمایت از کشاورزی؛ پرداخت 70 درصد مطالبات گندم‌کاران
آغاز فروش ویژه محصولات وارداتی سایپا با 4 خودروی پرطرفدار
حادثه تلخ و مرگبار اتوبوس زائران اربعین در بصره-شلمچه+ اسامی
حکم جدید دادگاه کانادا درباره سانحه هواپیمای اوکراین
افزایش حقوق کارکنان دولت و شهرداری‌ها در سال 1404 به مرحله نهایی رسید+جزئیات طرح
عربستان اظهارات نتانیاهو را به شدت محکوم کرد
مهاجرت مجری مشهور به خارج از کشور
ایران‌خودرو فروش خودرو با قیمت‌های جدید را متوقف کرد
اعتراض به جنگ غزه با آردپاشی در فرودگاه بن گوریون
سودان جنوبی ادعای گفت‌وگو با اسرائیل درباره اسکان فلسطینیان غزه را رد کرد
تأثیر موشک‌های ایران بر اسرائیل؛ موشک ها همچنان تلفات می گیرند
ترامپ به زلنسکی: برای آتش‌بس با پوتین ملاقات می‌کنم
حمله پهپادی اسرائیل؛ یک خودرو لبنانی در تیررس ارتش رژیم صهیونیستی قرار گرفت
مومنی: افزایش چشمگیر بازگشت زائران اربعین تا 4 روز آینده
وزیر خارجه فرانسه: درخواست تعلیق موقت تحریم‌های ایران را برای فرصت مذاکرات دادیم
X
آگهی تبلیغاتی