نورنیوز- گروه بین‌الملل: بدون تردید تا پیش از کودتای سال ۲۰۱۶ فقط بخش اندکی از افکار عمومی جهان از میزان نفوذ و اثرگذاری فتح الله گولن و جنبش تحت رهبری او یعنی «جنبش خدمت» در ترکیه و سایر نقاط دنیا مطلع بودند. اما با این کودتای نافرجام که به پیروان گولن در ترکیه نسبت داده شد، نام وی بر سر زبان‌ها افتاد. علی‌رغم انتشار پژوهش‌های متعدد در مورد گولن و گولنیسم، هنوز ریشه‌های این جریان فرهنگی - سیاسی برای ما کاملا شناخته نیست. سید علی قائم مقامی، پژوهشگر مسال ترکیه، در یادداشت زیر در پی آن است تا برخی از ابعاد این جنبش را واکاوی کند.
ایالات متحده آمریکا در راستای سیاست محاصره و انزوای نظام سیاسی شوروی سابق، همواره به راه اندازی برخی جنبش های به ظاهر دینی در کشورهای اسلامی اقدام می کرد و تلاش داشت که یک نهضت شبه اسلامی را به وجود بیاورد تا از این طریق باعث کاهش نفوذ کمونیسم شوروی در آن کشورها شود. یکی از این جنبش‌ها جنبش فتح‌الله گولن در کشور ترکیه بود.
گولن ابتدا عضو گروه «نورجی»های ترکیه بود که بنیانگذار آن، بدیع‌الزمان سعید نورسی بود اما بعدها از این گروه منشعب شد و «جنبش خدمت» را در این کشور تأسیس کرد. گولن در اواسط سال ۱۹۶۵ عضو کمیته مبارزه با کمونیسم بود. سازمان سیا این کمیته را برای مبارزه با کمونیسم در ترکیه راه‌اندازی کرده بود. جنبش گولن پس از گسترش و تقویت، سازماندهی وسیعی در ۱۶۰ کشور به وجود آورد که شامل مدارس و مراکز آموزش عالی بود و تلاش می‌کرد تا از دبستان تا تحصیلات عالیه، نیروهایی را جذب، تربیت و سازماندهی کند.
او خود را امام اعظم یا چیزی شبیه امام موعود و منتظر می‌دانست. این جریان درواقع یک جریان شبه اسلامی است که مروج ایده‌ای تحت عنوان «اسلام آناتولیایی» بود. در مدارس گولن که اکثراً به زبان انگلیسی بود زبان ترکی را هم تدریس می‌کردند و تحت این عنوان که قصد ترویج زبان ترکی استانبولی را دارد تا حدودی برخی تفکرات اسلامی را هم به این صورت تبلیغ می‌کرد. این جریان از لحاظ فقهی تا حدودی پیرو مکتب حنفی بود و تشکیلات بسیار گسترده‌ای را به وجود آورده بود که شامل تشکیلات مالی نظیر بانک آسیا و همچنین اتحادیه کارفرمایان صنایع ترک با نام اختصاری «توسکن» می‌شد. این جنبش در تمام حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و آموزشی سرمایه‌گذاری کرده بود و تبدیل به یک جریان اطلاعاتی برای شناسایی و سازماندهی نیروها به نفع جریان مورد نظر خود شده بود.
این گرایش، در یکی از اقدامات خود، گروه جزایر صلح را در آمریکا به وجود آورده و اعلام کرده بود که باید بین اسلام، مسیحیت، یهودیت و بودیسم صلح و اتحاد برقرار شود و جهان باید از جنگ دینی و مذهبی فارغ شود. گولن از رژیم صهیونیستی حمایت می‌کرد و با نهضت مقاومت اسلامی ضدصهیونیستی در منطقه به شدت مخالف بود. او حتی با نهضت ملی «گوروش» به رهبری نجم‌الدین اربکان نیز به شدت مرزبندی داشت و اساسا مخالف اسلام سیاسی، خصوصا از آن نوع که در جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت بود.
بعد از این که حزب عدالت و توسعه در انتخابات ۲۰۰۲ پیروز شد رجب طیب اردوغان اعلام کرد که ما باید نظام سیاسی ترکیه را که «ارتش محور» است اصلاح و حاکمیت ارتش در ترکیه را تضعیف کنیم تا نظامی دموکراتیک به وجود بیاید. در آن مقطع جنبش گولن با اردوغان متحد شد و با حمایت اتحادیه اروپا و طبق قراردادی که با این اتحادیه در سال ۲۰۰۵ امضا و اصلاحات اروپایی را شروع کردند ارتش ترکیه تا حد زیادی تضعیف شد و این اتحاد تا سال ۲۰۱۳ میلادی ادامه یافت. اما در جریانات مختلفی که به وقوع پیوست بین این دو جریان، رقابت شدیدی به وجود آمد که یکی از آنها توطئه دسامبر ۲۰۱۳ بود که منجر به افشاگری‌هایی از سوی گولن و هوادارانش شد. در نهایت آمریکا وارد این قضیه شد و ۴ وزیر دولت وقت اردوغان مجبور به استعفا شدند. جریان گولن پرونده ارسال تسلیحات از ترکیه به جبهه النصره را افشا کرد که این مسئله باعث شد حزب عدالت و توسعه و گولن رودرروی یکدیگر قرار بگیرند. البته جنبش گولن نه برای حمایت از سوریه بلکه برای ضربه زدن به حزب عدالت و توسعه این کار را کرد تا خودش بتواند حاکمیت ترکیه را به دست بیاورد.
بعد از کودتای ۱۵ ژانویه ۲۰۱۶ که بیش از ۲۵۲ نفر از مردم غیرنظامی ترکیه و برخی از نیروهای پلیس و نیروهای امنیتی-نظامی ترکیه در آن کشته شدند و بیش از ۲۰۰۰ نفر نیز مجروح شدند جنبش گولن اقداماتی داشت که منجر به مقابله اردوغان با آن شد به نحوی که نزدیک به ۳۰۰۰۰ نفر را از ارتش پاکسازی و زندانی، و بیش از ۷۰۰ نفر از قضات ترکیه را از کار برکنار کردند. بیش از ۱۰۰۰ نفر از دادستان‌های ترکیه نیز که عضو گروه فتح الله گولن بودند پاکسازی شدند. همچنین بیش از ۳۰۰۰۰۰ نفر از هواداران گولن را از تمام ارگان های دولتی پاکسازی کردند. بانک آسیا به عنوان نهاد مالی این جنبش منحل شد و مدارس وی را که تعداد آن به بیش از ۱۰۰۰ مدرسه می‌رسید منحل کردند. دولت ترکیه از کشورهای دیگر نیز درخواست کرد که مدارس گولن را منحل کنند.
جنبش گولن تحت حمایت آمریکا در آسیای میانه، کشورهای آفریقایی، اروپایی و خود آمریکا باز هم به فعالیتهای خود ادامه می‌دهد و تنها کشورهایی که جنبش گولن نتوانست در آنها نفوذ کند ایران و روسیه بودند. دولت ترکیه ۷ بار با اعلام ۲۷ جرم علیه جنبش گولن استرداد وی را از آمریکا خواست که با پاسخ منفی آن کشور مواجه شد. این جنبش، یک تشکل بسیار قدرتمند از لحاظ مالی و اقتصادی است که بنا به تخمین‌ها در درون ترکیه ۲ تا ۳ میلیون پیرو دارد به نحوی که وزیر دادگستری این کشور جنبش گولن را تهدید امنیت ملی قلمداد کرده است. الان جنبش گولن در آمریکا نیز فعال است و نزدیک به ۲۰۰ مدرسه را که به آنها «مدارس چارتری» می‌گویند تأسیس کرده و بیش از ۸۰۰ میلیون دلار از این مدارس درآمد دارد.
اردوغان که خودش مثل گولن سابقاً عضو ملی گوروش (جنبش نجم الدین اربکان) بود بعد از سال ۲۰۰۲ از این جریان انشعاب کرد و خود را دموکرات مسلمان نامید. گولن هم به نوعی اسلام غیرسیاسی معارف‌مسلک باور داشت اما از طرف دیگر با مقاومت اسلامی ضدصهیونیستی به شدت مخالف بود و حماس و حزب‌الله لبنان را تروریست اعلام کرده بود. دشمنی شدیدی هم با ایران داشت و به طور کلی جریان مقاومت را تکفیر می‌کرد. گولن خود را امام کائنات اعلام کرده و برای هر بخش از جامعه و نیز برای هر یک از بخش‌های جهان امامی تعیین نموده و نوعی تشکیلات هرمی به وجود آورده بود. مرگ گولن، پایان زندگی یکی از چهره‌های مرموز، اثرگذار و پیچیده در ترکیه معاصر است.
نورنیوز