نورنیوز-گروه بین‌الملل: روزنامه «دیلی صباح» چاپ ترکیه در مطلبی با عنوان «آیا تبار آذری پزشکیان موجب تقویت روابط میان ترکیه و ایران خواهد شد ؟» موانع و امیدهای بهبود روابط تهران – آنکار در دوران ریاست جمهوری مسعود پزشکیان را ارزیابی کرده است.
در این مقاله که به قلم « مهمت کلیچ» است، می‌خوانیم:
انتخاب مسعود پزشکیان نامزد اصلاح طلبان به عنوان رئیس جمهور جدید ایران نشان از تغییرات احتمالی در مواضع منطقه‌ای و بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران دارد . این تغییر نگرش برای روابط با ترکیه ، یکی دیگر از قدرت‌های منطقه اهمیت ویژه‌ای دارد .
در طول انتخابات ریاست جمهوری و پس از آن، رسانه‌های ترکیه مکرراً به تبار آذری نامزد اصلاح‌طلبان ایران اشاره و ریشه آذری مسعود پزشکیان را برجسته می‌کردند و در مورد تأثیر بالقوه این امر بر بهبود روابط دوجانبه گمانه‌زنی می‌کردند .
آیا تبار ترکی و آذری رئیس جمهور جدید، انگیزه جدیدی را برای بهبود روابط میان ترکیه و جمهوری اسلامی ایران نوید می دهد؟ آیا پزشکیان با وجود نظام جمهوری اسلامی که در ایران ریشه دارد، می تواند تصمیمات مهمی بگیرد؟
پاسخ این سوالات به مرور زمان آشکار خواهند شد. با این حال توجه به این نکته ضروری است که [حضرت ] آیت الله علی خامنه ای رهبر عالی ایران و محافظه کاران اساساً سیاست های داخلی و خارجی ایران را طراحی کرده‌اند.
همچنین با توجه به قدرت محافظه‌کاران در مجلس و قوه قضائیه ایران، وقوع تغییرات قابل توجه بعید به نظر می‌رسد.
ترکیه و ایران به عنوان دو قدرت منطقه‌ای از لحاظ تاریخی روابط پیچیده‌ای را داشته‌اند. در ساختار سیاسی ایران، رهبر عالی دارای قدرت نهایی است و تعادل بین اصلاح‌طلبان و محافظه‌کاران یک عامل تعیین کننده کلیدی است.
در حالی که به قدرت رسیدن پزشکیان امیدهای اقلیت های ترک در ایران را تقویت می کند، ظرفیت او برای ایجاد تغییرات اساسی در سیاست خارجی محدود است.
فرصت ها و موانع
روابط قومی و فرهنگی، همکاریهای اقتصادی و سازوکارهای امنیت منطقه‌ای می‌تواند نقش بسزایی در روابط میان دو کشور داشته باشد. ریشه های ترکی پزشکیان و تمایل او به فرهنگ ترکی ممکن است بر روابط فرهنگی بین ترکیه و ایران تأثیر مثبت بگذارد. با این حال این [حضرت ] آیت الله خامنه‌ای رهبر ایران و جناح‌های محافظه‌کار هستند که مرزهای این نزدیکی را مشخص خواهند کرد. به عنوان مثال، موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال رویدادهایی مانند کنگره جهانی ترک که در ترکیه برگزار شد، می تواند یک شاخص اساسی برای این محدودیت‌ها باشد.
همکاری در پروژه‌های انرژی، تجارت و زیرساخت به هر دو کشور این فرصت را می‌دهد تا منافع متقابل خود را به حداکثر برسانند. قبل از تحریمها، گاز طبیعی و نفت ایران برای تامین نیازهای انرژی ترکیه حائز اهمیت بود. با این حال، تحریمها به طور قابل توجهی این جریان انرژی را محدود کرده است.
با این وجود، اگر تهران از تحریمها رهایی پیدا کند، هنوز فرصتهایی برای تقویت همکاریهای اقتصادی، به ویژه از طریق یکپارچه سازی منابع ایران با خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولین ترکیه (TANAP) وجود دارد.
علاوه بر این، هر دو کشور این پتانسیل را دارند که به عنوان پل تجاری بین آسیا و اروپا عمل کنند که می‌تواند مشارکت در پروژه‌های لجستیک و حمل ونقل را تقویت کند.
با این حال، موضع جمهوری اسلامی ایران در برابر آذربایجان و ارمنستان می‌تواند این چشم اندازهای امیدوارکننده را پیچیده کند.
از منظر امنیتی، دو کشور اغلب در کنار گروه‌‌های متضاد قرار گرفته‌‌اند و در موضوعات مختلفی مانند جنگ داخلی سوریه، بی ثباتی درعراق و مبارزه با سازمان‌‌های تروریستی مانند پ‌ک‌ک و داعش اختلافاتی داشته‌اند. با وجود چنین محیط امنیتی چالش برانگیزی، هر دو دولت همچنان به گفتگوهای سیاسی، تبادل اطلاعات و رسیدگی به مسائل نظامی برای حفظ امنیت منطقه ادامه می‌دهند.
تاثیر عوامل خارجی
عوامل خارجی مانند تحریم های ایالات متحده آمریکا علیه ایران و حضور روسیه در سوریه تاثیر مستقیمی بر روابط ترکیه و ایران دارد. عضویت ترکیه در ناتو و روابط آن با ایالات متحده اغلب بر روابط این کشور با ایران تأثیرگذاشته است.
با این حال، نفوذ فزاینده روسیه در منطقه، همراه با همکاری ترکیه و روسیه، می‌تواند یک توافق سه جانبه متوازن را با ایران تسهیل کند. به عنوان مثال، روند آستانه - جایی که ترکیه، ایران و روسیه در مورد سوریه با یکدیگر همکاری می کنند – می‌تواند الگوی قابل توجه امنیت و همکاری منطقه‌ای باشد.
حجم تجارت بین ترکیه و ایران که در سال 2012 حدود 22 میلیارد دلار بود، تا سال 2023 به 4/7 میلیارد دلار کاهش یافت. اگرپزشکیان بتواند روابط تهران با غرب را بهبود بخشد و تحریمها را لغو کند، به طور بالقوه خواهد توانست روابط اقتصادی با ترکیه را تقویت کند و این موضوع به احیای مجدد روابط اقتصادی دوجانبه منجر خواهد شد.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نسبت به تقویت روابط ترکیه و ایران با استفاده از پیشینه قومی ترک تبارپزشکیان به عنوان یک سرمایه دیپلماتیک ابراز خوش بینی کرده است. اردوغان بر این باور است که میراث آذری پزشکیان می تواند به تقویت ارتباطات فرهنگی و قومی بین ترکیه و جامعه آذری ایران کمک کند.پزشکیان به عنوان یک سیاستمدار چند زبانه که به زبان‌های آذری، کردی و فارسی مسلط است، پتانسیل تعمیق روابط دیپلماتیک بین دو کشور را دارد.
پزشکیان در مقاله اخیر خود با عنوان « پیام من به جهان جدید » در تهران تایمز، نقشه راه دولت خود در خصوص سیاست داخلی و خارجی و پیام خود به جهان را به اشتراک گذاشت. پزشکیان درمبارزات انتخاباتی خود وعده اصلاحات را با هدف ایجاد وحدت ملی در داخل و روابط سازنده با جهان داد. وی تاکیدکرد که جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی مطابق با عزت و منافع ملی خود عمل خواهد کرد و صلح و امنیت را بر مناقشه و تنش ترجیح خواهد داد. پزشکیان تمایل خود را برای توسعه و گسترش روابط اقتصادی، توسعه تجارت و سرمایه گذاری مشترک با کشورهایی مانند ترکیه، عربستان سعودی، عمان، عراق، بحرین، قطر و کویت ابراز کرد.
در پشت پرده ، تنش بین دو دولت در حال جوشیدن و بالا گرفتن است . یکی از موضوعات بحث برانگیز ، مناقشه آذربایجان و ارمنستان است . در حالی که ترکیه از آذربایجان حمایت می‌کند ، ایران روابط نزدیک خود را با ارمنستان حفظ کرده است . روی دیگر سکه ، حضور نظامی ترکیه در سوریه و عراق باعث ناراحتی ایران شده است .
با در نظر گرفتن تمامی این موارد ، اصالت و ریشه های ترکی مسعود پزشکیان در حوزه روابط بین الملل اهمیت چندانی نخواهد داشت . اظهارات رئیس جمهور جمهوری اسلامی ایران در تایید وفاداری وی به مقام معظم رهبری و نهادهای مهم حاکی از بعید بودن تغییرات قابل توجه است . تصمیمات سیاسی در ایران همچنان به شدت تحت تأثیر و نظارت مقام معظم رهبری و یک ساختار محافظه کار است و دامنه تغییرات رادیکال در سیاست خارجی را محدود می کند .
دیلی صباح