آمار نگران کننده سقط جنین،‌ کاهشی می شود؟

نورنیوز – گروه اجتماعی : در شرایطی که کشور بارشد منفی جمعیت مواجه است نگاهی به آمار سقط جنین درایران واقعیت تلخی را نمایان می کند. به گفته دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت و بر اساس مطالعات انجام شده در کشور، به طور میانگین سالانه بین ۳۵۰ تا ۵۳۰ هزار سقط در کشور انجام می‌شود. این یعنی  تقریبا یک سوم تولدها در کشور از دست می‌رود. از این تعداد تنها حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار سقط با مجوز قانونی و از سوی پزشکی قانونی انجام می شود و بسیاری از سقط ها بدون مجوز و توسط خود خانواده در مراکز غیرقانونی انجام می شود. از دو سال قبل دولت با استناد به قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت دستورالعمل هایی برای پیشگیری از سقط جنین آغاز کرده است.

زنگ خطر افزایش آمار سقط جنین در ایران از چند سال قبل به صدا در آمد. بررسی هایی که انجام گرفت مشخص کرد یکی از عوامل اصلی کاهش نرخ رشد جمعیت، سقط جنین است. سقط هایی که علاوه بر از بین بردن جنین باعث به خطر افتادن جان مادر هم می‌شود. توجه ویژه به فرزندآوری و رشد جمعیت که بارها رهبر انقلاب در صحبت های خود به آن تاکید داشتند باعث شد تا قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت  سه سال قبل به تصویب برسد و دولت سیزدهم نیز با جدیت آن را به اجرا درآورد. از دو سال قبل نیز وزارت بهداشت با تشکیل قرارگاه جوانی جمعیت و 9 کمیته اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور، ‌کار را آغاز کرد . مجموعه اقدامات و ابلاغ 53 دستور العمل  آیین نامه به اذعان مسوولان وزارت بهداشت، باعث شد جلوی سقوط آزاد کاهش جمعیت گرفته شود.

سقط های قانونی و غیرقانونی

مراسم اهدای جایزه ملی جوانی جمعیت آخرین مراسم و گردهمایی بود که رئیس جمهور شهید در آن حضور یافت و در آن به موضوع مهم سقط جنین اشاره کرد. مرحوم آیت الله رئیسی ضمن تاکید بر اجرای قانون جوانی جمعیت  یکی از موانع مهم پیش روی افزایش جمعیت را مسئله سقط جنین غیرقانونی عنوان کرد و گفت: «آمار‌های منتشر شده در این زمینه نگران‌کننده است که برخورد جدی با موارد غیرقانونی و بدون مجوز از سوی پزشک را لازم و ضروری کرده است.» ایشان اقناع و آگاه‌سازی زوج‌های جوان نسبت به آثار حقوقی و آثار وضعی سقط جنین را از جمله راهکار‌های مؤثر در کاهش این پدیده نادرست مؤثر دانست و همچنین قدرت و جدیت در اجرای قانون را از دیگر عوامل مهم در کاهش آمار سقط جنین مؤثربه شمار آورد و از دستگاه قضا و نهاد‌های دولتی مرتبط با این امر خواست با رصد و پیگیری جریان سوداگر و تحت پیگرد قرار دادن آنها در زمینه کاهش این پدیده نادرست نقش‌آفرینی کنند.

پدیده سقط به عنوان یک واقعیت اجتماعی و بهداشتی در تمام جوامع و از جمله در ایران وجود دارد. این پدیده البته گاه در چارچوب مجوزهای قانونی انجام می شود و گاه در مداری بیرون از قانون. صالح قاسمی، دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت،‌چندی پیش درباره آمارهای این پدیده در ایران گفت: «به طور میانگین سالانه ۳۵۰ هزار تا ۵۳۰ هزار مورد سقط جنین در کشور انجام می‌شود که از این میزان حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار مورد مجوزدار است و توسط پزشکی قانونی انجام می‌شود. حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار مورد هم سقط غیرارادی است و بقیه آن سقط غیرقانونی و جنایی است.»

غیر از این آمار،‌ برخی منابع خبری ارقام نگران کننده تری هم از این پدیده عرضه کرده اند. به گفته همین پژوهشگر، از حدود ۹۴ تا ۹۵ درصد سقط غیرقانونی، ‌فقط ۳ تا ۴ درصد ناشی از روابط نامشروع و خارج از عرف و خانواده است اما ۹۱ تا ۹۲ درصد سقط جنین‌ها محصول نهاد خانواده مشروع است و این جای نگرانی بسیاری دارد. بارداری های ناخواسته و بدون برنامه‌ریزی، فقدان اطلاعات پزشکی و روانشناختی و دینی، در دسترس بودن داروهای سقط به دلیل نبود مدیریت بازار دارو، و بالاخره تخطی و تخلف‌های بخشی از جامعه پزشکی و مامایی که با مشاوره‌های غلط سقط را تسهیل می‌کنند،‌ از اصلی ترین عوامل شیوع سقط در جامعه است.

  معاون درمان وزارت بهداشت هم درخصوص آمارهای سقط جنین و اقدامات وزارت بهداشت برای کاهش این آمارها گفته است که سقط جنین موضوعی نیست که وزارت بهداشت به تنهایی با آن مقابله کند، عمده سقط‌ها اصلا در محیط‌های درمانی رخ نمی‌دهد و دسترسی به آن وجود ندارد؛ اما بعد که عوارض رخ می‌دهد تازه بیمار را به بیمارستان می‌آورند. اگر بخواهیم پیشگیری کنیم دستگاه‌های دیگر موثر هستند.

فاجعه سقط جنین در جهان

آمارهای انتشاریافته از منابع مختلف، سیر صعودی سقط جنین را در جهان به نمایش می‌گذارد. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، هر ساله در جهان ۴۰ تا ۵۰‌ میلیون سقط جنین اتفاق می‌افتد که بیش از 20 میلیون آن به شکل ناسالم انجام می شود. مهار سقط جنین و تصویب قوانینی برای محدودیت‌ سقط یکی از راهکارهایی است که اینک توجه قانونگذاران غرب را  به خود جلب کرده‌است. برپایه حکم قانونی سال ۱۹۷۳ در آمریکا، سقط جنین جزو حقوق اساسی و اولیه زنان است. قانونی که اینک در سراسر آمریکا و اروپا دچار تغییر شده و غرب در تلاش است محدودیت‌هایی برای جلوگیری از سقط جنین اعمال کند. سقط جنین خود خواسته هنوز در نزدیک به 20 کشور از جمله بسیاری از کشورهای آفریقایی همچون مصر، سنگال، گابن، ماداگاسکار و موریتانی ممنوع است. در این کشورها حتی مجوز پزشکی برای سقط جنین داده نمی شود و زنان باردار به هیچ عنوان حق سقط جنین ندارند.
در آمریکای جنوبی نیز دسترسی به سقط جنین دشوار است. پایان خود خواسته بارداری در سورینام، نیکاراگوئه و السالوادور مجاز نیست. در سال 1998، السالوادور قوانین سختگیرانه‌ای را در این مورد تصویب کرد. این مجازات‌ها شامل تعقیب قضایی عموماً مبتنی بر «بدترین نوع قتل» است که تا 50 سال حبس دارد.

اما کشورهایی هستند که پایان خود خواسته بارداری را قانونی کرده‌اند اما دسترسی به آن را مشروط به شرایط بسیار محدود کننده‌ای می‌دانند. در ساحل عاج، لیبی، اوگاندا، سودان جنوبی، عراق، لبنان، ایران، سوریه، افغانستان، یمن، بنگلادش، میانمار، سریلانکا، گواتمالا، پاراگوئه و ونزوئلا سقط جنین تنها در مواردی که جان یک زن را تهدید کند قانونی است.

اما طی دو دهه گذشته، بیش از 50 کشور قوانین کمتر محدودکننده‌ای برای سقط جنین خود خواسته تصویب کردند و مدعی شدند نقش اساسی آن را در حفاظت از جان زنان، سلامت و حقوق بشر به رسمیت می‌شناسند . روسیه ، قزاقستان و آمریکا بیشترین آمار سقط جنین در دنیا را دارند . بر اساس گزارش برخی از منابع خبری،‌ یکی از کشورهایی که بالاترین میزان سقط جنین را دارد، روسیه است. خاتمه‌ی بارداری به وسیله‌ی سقط جنین در روسیه کاملا قانونی و به طور گسترده‌ای در دسترس است. طبق گزارش سازمان ملل، میزان سقط جنین در روسیه ٥٣,٧ است. به‌ عبارت دیگر، از هر یک‌هزار زن بین ١٥ تا ٤٤ سال، ٥٣.٧ نفر سقط جنین داشته‌اند. اما در هفته‌ها و ماه‌های اخیر، ترس از کاهش بیش از حد جمعیت منجر به تصویب قوانین جدیدی شد که دسترسی به سقط را محدود می‌کند. دو منطقه روسیه - موردویا و تور - قوانینی را تصویب کردند که بر اساس آن هر کسی که زنان ر امجبور به سقط جنین کند مجازات خواهد شد.

 بر اساس گزارش سازمان ملل، قزاقستان نیز میزان سقط جنین بالایی دارد. میزان سقط جنین در این کشور ٣٥ است. میزان سقط جنین در رومانی ٢١.٣ است. در ایالات متحده آمریکا، جایی که  درصد بالایی ازبارداری‌ها ناخواسته است و از هر ١٠ مورد چهار مورد با سقط جنین خاتمه می‌یابد، بیش از ٣هزار سقط جنین در روز اتفاق می‌افتد و ٢٢‌درصد از کل بارداری‌ها در ایالات متحده آمریکا به سقط جنین ختم می‌شود.  در ۲۵ کشور از ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا، سقط جنین قانونی یا جرم‌زدایی شده است. البته حداکثر زمان استفاده از حق سقط جنین از ۱۰ هفته در پرتغال تا ۲۴ هفته (تا زمانی که جنین در خارج از رحم توان زنده ماندن نداشته باشد) در هلند متغیر است. بیش از نیمی از کشورها هم این حد را ۱۲ هفته تعیین کرده‌اند.

زنان فرانسوی برای اولین بار در سال 1975 در دولت والری ژیسکاردستن، رئیس جمهور فرانسه، حق سقط جنین را به دست آوردند به شرطی که  عمر جنین از 12 هفته تجاوز نکند. اما اواخر سال گذشته فرانسه حق سقط جنین را به قانون اساسی خود اضافه کرد. حق سقط جنین در فرانسه بیشتر از امریکا و بسیاری از کشورهای دیگر پذیرفته شده است. قبل از این هم سقط جنین در شرایط مشخص، در فرانسه قانونی بود.

بر اساس برخی تحقیقات جهانی، در کشورهایی که سقط جنین به طور کلی قانونی است، سالانه بین ۳۶ تا ۴۷ سقط جنین به ازای هر یک هزار زن ۱۵ تا ۴۹ ساله انجام می‌شود. همچنین در کشورهایی که سقط جنین به طور کلی ممنوع است به طور متوسط ​​سالانه بین ۳۱ تا ۵۱ سقط جنین به ازای هر یک هزار زن وجود دارد.

طرح نفس برای پیشگیری از سقط

با افزایش نگران کننده آمار سقط جنین در ایران مسئولان و کارشناسان طی سه سال گذشته طرح های مختلفی برای پیشگیری از سقط جنین به اجرا در آورده اند. این طرح ها شامل مجازات پزشکان متخصص  که بدون توجیه پزشکی به زنان باردار توصیه سقط می کنند  و همچنین ممنوعیت فروش وسایل جلوگیری از بارداری. اما به گفته کارشناسان مهم ترین عامل سقط جنین مسایل فرهنگی و خانوادگی است و تا زمانی که روی فرهنگ خانواده ها کار نشود غیرقانونی اعلام کردن و یا اعمال مجازات های سنگین تاثیر زیادی در کاهش سقط جنین نخواهد داشت. طبق آنچه در سایت مجله پزشکی قانونی ایران و بر اساس مطالعاتی که روی جمعی از مادران، با تجربه سقط عمدی  انجام شده است، «تعداد کافی فرزندان» مهم ترین دلیل سقط‌های غیرقانونی و عمدی است.                                       در این مطالعه 40 درصد افراد چون دیگر فرزندی نمی‌خواستند، وقتی از بارداری مجدد خود مطلع شده‌اند آن را سقط کرده‌اند. انگیزه بعدی سقط عمدی در این دسته از مادران مطالعه شده، «فاصله کم با فرزند قبلی» است. 26 درصد مادرانی که فرزند کوچک دارند و هنوز آمادگی ورود فرزند دیگری به زندگی شان را ندارند، جنین خود را از بین می‌برند تا نظم زندگی‌ و آنچه درباره آن تصویرسازی کرده‌اند به هم نخورد. نکته جالب اینکه در میان این مادران تنها 10 درصد آنها این کار را برای ترس از ابتلا به مشکلات اقتصادی و یا قرار داشتن در وضعیت اقتصادی نامطلوب انجام داده‌اند. 8 درصد از این مادران فرزند خود را به خاطر «ترس از عدم سلامت وی»،  7 درصد به خاطر «فشار از طرف همسر» و اینکه او تمایلی به داشتن بچه نداشته است، 5 درصد  به علت« در معرض طلاق و فروپاشی زنذگی مشترک» بودن و  یک  درصد نیز سقط عمدی را به خطر «بارداری قبل از ازدواج رسمی» انجام داده‌اند.

مقابله با سقط عمدی جنین موسوم به طرح نفس یکی از اقدامات وزارت بهداشت در راستای  اجرای قانون جوانی جمعیت است که از دو سال قبل آغاز شد. هدف از طرح، کاهش آمار سقط جنین در کشور است. برخی از انواع سقط جنین‌ها به دلیل شرایط و بیماری‌های مادر یا جنین پس از بررسی پزشکی قانونی صورت می‌گیرد اما برخی از انواع سقط جنین عمدی است و خانواده به دلایل مختلف از جمله مسائل فرهنگی، اقتصادی و ... به دنبال سقط جنین هستند و از این مسئله اطلاعی ندارند که سقط جنین در واقع گرفتن جان یک انسان است و به احکام شرعی آن نیز واقف نیستند. در طرح نفس به این دسته از زوجین، خدمات مشاوره‌ای ارائه می‌شود تا از سقط جنین منصرف شوند. مسئولان مدعی اند که با اجرای  طرح نفس در استان های مختلف و با کمک گروه‌های مردمی و فرهنگ سازی عمومی تا اردیبهشت ماه امسال از وقوع ۴ هزار سقط جنین جلوگیری شده است.