نورنیوز ـ گروه اجتماعی: چندی پیش، خانه کتاب در گزارشی خبر داد که قیمت کتاب در فروردین امسال نسبت به فروردین 1402، چیزی حدود ۱۱۰درصد رشد داشته است. طبق این گزارش، برخی از کتاب هایی که امسال تجدید چاپ شده اند با قیمتی چند برابرنسبت به چاپ اول در نمایشگاه فروخته می‌شوند. یک پایگاه تحلیل اقتصادی هم با استناد به این آمار نوشت: «در مقایسه با فروردین سال گذشته قیمت کتاب درحالی افزایش ۱۱۰ درصدی داشته که تورم عمومی فروردین امسال در مقایسه با فروردین سال گذشته کمتر از ۳۱درصد بوده است. بنابراین به نظر می‌رسد گرانی کتاب، کم‌کم این محصول فرهنگی را از سبد مصرفی خانواده‌ها حذف می‌کند تا تورق کتاب قربانی تورمش شود.» اما چرا افزایش قیمت کتاب، تا این حد جهشی است؟ و چه میزان از این گرانی ناشی از نوسان قیمتی کاغذ به عنوان کالای اصلی تولید کتاب است؟
خودکفایی در کدام کاغذ
آذرماه سال گذشته بود که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خبر مهمی اعلام کرد. او با بیان اینکه در تولید کاغذ به خودکفایی رسیده ایم گفت در کمتر از دوسال گام اول خودکفایی تولید کاغذ برداشته شد. محمدمهدی اسماعیلی اضافه کرد که در حوزه کتاب و روزنامه دیگر نیازی به واردات کاغذ نداریم. مقدار تولید کاغذ ما در این حوزه 5 هزار تن بود که ما کار را شروع کردیم و امروز این رقم را به 80 هزار تن یعنی 16 برابر رساندیم. البته ما کاغذ را همچنان در دسته اول کالا قرار دادیم یعنی ارز 28 هزار 500 برای آن می‌دهیم. قیمت کاغذ تولید داخلی یک سوم کاغذ خارجی است.
صحبت‌های وزیر ارشاد درباره خودکفایی در تولید کاغذ درحالی است که برخی از ناشران و حتی یکی از اعضای هیات مدیره اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران معتقدند کاغذ تولید داخل مناسب چاپ کتاب نیست و بسیاری از چاپخانه‌ها به دلیل پایین بودن کیفیت این نوع کاغذ و آسیب رساندن به دستگاه چاپ حاضر نیستند با کاغذ داخلی کتاب چاپ کنند. موضوعی که بسیاری از ناشران را به سمت کاغذهای خارجی و وارداتی می‌کشاند و این اولین و مهمترین علت گران شدن کتاب است. برای شنیدن حرفهای ناشران درباره دلایل گران شدن کتاب سراغ آنها در نمایشگاه کتاب رفتیم.
تاثیر قیمت کاغذ در بهای کتاب
محسن فرجی، مدیر نشر خزه در گفت و گو با نورنیوز با تاکید بر اینکه گران شدن کاغذ در بالا رفتن قیمت کتاب تأثیر زیادی دارد گفت: «هزینه‌های طراحی و صفحه آرایی و آماده‌سازی کتاب، چندان بالا نیست. چیزی که بالاترین اهمیت را دارد قیمت کاغذ و تعرفه‌های چاپ و صحافی است. آن‌هم به‌دلیل اینکه مواد مصرفی چاپخانه‌ها مثل مرکب و قطعات مدام گران می‌شود. تعرفه‌های چاپ که قبلاً سالی یک‌بار افزایش پیدا می‌کرد الان درطول سال چند بار تغییر میکنند. این دو عامل یعنی کاغذ و تعرفه‌های چاپ بیشترین تأثیر را در بالا رفتن قیمت کتاب دارند.
وی با اشاره به این موضوع که ناشران برای تهیه کاغذ مناسب مشکلات زیادی دارند گفت: «قیمت کاغذ هر روز افزایش پیدا می‌کند. در همین نمایشگاه وقتی پای حرف ناشران بزرگ بنشینید می‌گویند وقتی می‌خواهیم کتابی را تجدید چاپ کنیم به‌جای اینکه خوشحال باشیم ناراحت هستیم . به‌این خاطر که قیمت کاغذ بالا رفته و تهیه کاغذ برای ما سخت شده است. این درمورد خیلی از ناشران صدق می‌کند. البته احتمالا برخی ناشران هم از امتیازاتی در این زمینه برخوردارند. ما در نشر خزه، چند عنوان کتاب داریم که چاپ آنها تمام شده است ولی از نگرانی اینکه با این قیمت گزاف کاغذ، قیمت آن طوری شود که در بازار فروش نرود و شکست بخوریم آنها را تجدید چاپ نکردیم. به نظر من خودکفایی در تولید، عملاً در حد حرف است یا اگر وجود هم داشته باشد اساساً ربطی به صنعت نشر ندارد.»
فرجی با اشاره به اینکه کاغذ تولید داخل به دلیل کیفیت پایین مناسب چاپ کتاب نیست گفت: «کاغذ بالک سوییس یا نروژ یا کشورهای اسکاندیناوی باکیفیت‌ترین کاغذها هستند و ما هر بند آن را یک میلیون و صد تا یک میلیون و دویست هزار تومان می‌خریم که خیلی گران است. کاغذ روسی هم کمی ارزان‌تر ولی کیفیتش پایین است و براقی و کیفیت کاغذ نروژ و سوئد را ندارند. متاسفانه خیلی از چاپخانه‌ها کاغذ تولید داخل را نمی‌پذیرند چون معتقدند دستگاه را به دلیل خاک و شن و پرز زیاد خراب میکنند. به همین دلیل مجبوریم از کاغذ خارجی استفاده کنیم .»
تولید کاغذ داخلی، آری یا نه؟
صنعت تولید کاغذ از جمله صنایعی است که نیاز به آب زیاد دارد . از طرف دیگر قطع کردن درخت برای تولدی کاغذ یکی از آسیب‌های جدی به محیط زیست و اکو سیستم طبیعت جنگل‌ها دارد. البته همه کاغذ داخل از جنگل و درخت تامین نمی شود و مقدار قابل توجهی از این تولید، از طریق بازیافت است اما نکته اینجاست که کاغد تولیدی از بازیافت، کیفیت نامطلوبی دارد و برای بسیاری از دستگاه‌های چاپ موجودد در کشور قابل استفاده نیست. برخی از ناشران می‌گویند با توجه به شرایط کشور و اینکه با بحران آب مواجه هستیم چرا باید نسبت به تولید کاغذ اصرارداشته باشیم ؟ سعید مکرمی عضو هیات مدیره اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در گفت و گو با نور نیوز با اشاره به اینکه کاغذ مصارف مختلفی دارد و اینکه در کدام کاغذ خودکفا هستیم بحثی است که باید خود مسئولان پاسخگو باشند گفت: « وقتی راجع به کاغذ تولید داخل صحبت می‌کنیم و می‌گوییم کیفیت مناسبی ندارد هدف تحقیر صنایع داخلی و خودکم بینی نیست . هر صنعتی برای شکل گیری به پیش نیازها واستانداردهایی احتیاج دارد. به طور مثال صنعت کاغذ سازی نیاز به بستری مثل جنگل پر ازدرخت و آب زیاد دارد. صنعت کاغذ جزو صنایع بسیار آب بر است و در همه دنیا کارخانجات کاغذ، کنار رودخانه بنا شده اند. در روسیه کارخانه کاغذ کنار رودخانه‌‌ای بنا شده و از درختان جنگل سیبری استفاده می‌کند. در کشورهای اسکاندیناوی ، آلمان و اندونزی نیز کارخانه‌های کاغذ سازی در کنار رودخانه و دریا بنا شده است. دراین کشورها مزرعه تولید و کاشت و پرورش درخت چوب وجود دارد. این کشورها مشکلی در زمینه تامین آب ندارند ولی در کشوری مثل ایران که گرم و خشک است و با بحران آب مواجه است منطقی نیست بخواهیم کارخانه تولید کاغذ راه اندازی کنیم. می‌توانیم در کشورهایی مثل اندونزی و یا روسیه و گرجستان زمین در اختیار بگیریم و شرکت‌های خصوصی با کاشت درخت کاغذ و برداشت آن را به خمیر تبدیل کرده و وارد کشور کنند.»
وی ادامه داد: «اینکه به کاغذ وارداتی فکر نکنیم و فقط به دنبال تولید داخلی باشیم مقداری جفا است .چون کاغذ تولید داخل به دلیل وضعیت آب و هوا و مواد اولیه کیفیت مناسبی ندارد و چاپخانه به دلیل اینکه این نوع کاغذ به دستگاه‌های چاپ آسیب وارد میکنند از پذیرفتن کاغذ ایرانی امتناع میکنند. نباید احساس کنیم چون در کاغذ خودکفا شده ایم باید جلوی ترخیص کاغذ وارداتی را بگیریم. اگر کتاب برای کشور ما صنعت مهمی است باید مثل خیلی از کالاهای دیگر که ارز دولتی به آنها تخصیص داده می‌شود به این صنعت هم اختصاص پیدا کند. یک بار اعلام میکنند ارز نیمایی به کاغذ داده می‌شود و روز دیگر می‌گویند ارز آزاد. اینها به صنعت نشر و کتاب آسیب می‌زند . امروز در نمایشگاه وقتی به چهره بازدیدکننده‌ها دقت می‌کنیم متوجه می‌شویم از قیمت کتاب‌ها رضایت ندارند و به اعتقاد من حق دارند اما قیمت کاغذ و همه لوازم و و جوهر چاپ با افزایش دلار بالا می‌رود ولی فروش کتاب به ریال است و این تفاوت باعث بالا رفتن قیمت کتاب می‌شود.»
روزگار دشوار کتاب
احمد تهوری مدیر انتشارات آفتابکاران، حال این روزهای کتاب را ناخوش می‌داند و معتقد است ناشران بخش خصوصی به دلیل بالا رفتن قیمت کاغذ و چاپ اوضاع و احوال خوبی ندارند. وی در گفت و گو با نور نیوز گفت: «گرانی کاغذ یکی از دلایل گران شدن کتاب است ولی همه دلیل آن نیست. قیمت کاغذ با توجه به افزایش قیمت دلار نوسانات زیادی در یک سال گذشته داشته است. البته ما کاغذ تولید داخل مثل کاغذ مازندران و یا کاغذ پارس را هم داریم ولی به دلیل کیفیت پایین این کاغذها خیلی از ناشران مجبور هستند که سراغ کاغذهای خارجی وارداتی که کیفیت بهتری دارند بروند. به هر حال این کاغذها از نظر دید ، خوانش ، و نگاه کردن به ورق کتاب خیلی بهتر از کاغذهای تولید داخل هستند. در کنار گران شدن قیمت کاغذ می‌توان به بالا رفتن دستمزد عوامل چاپ کتاب و کسانی که در این صنعت فعالیت میکنند مثل ویراستار ، نمونه خوان و طراح جلد و صحافی هم اشاره کرد. همه اینها دست به دست هم داده است تا طی دوسال اخیر قیمت کتاب به شکل فزاینده‌‌ای بالا برود. اگر مسئولان و متولیان فرهنگی بتوانند قیمت‌های کاغذ و نشر را کنترل و تعدیل کنند ناشران نیز کتاب را با قیمت مطلوب عرضه خواهند کرد.»
وی ادامه داد: «درباره کاغذ تولید داخل هم متاسفانه چاپخانه هایی که طرف قرارداد هستیم اعلام میکنند که کاغذهای تولید داخل به دلیل کیفت پایین باعث خرابی دستگاه‌های آنها می‌شود و هربار سرویس دستگاه هزینه‌‌ای بین 100 تا 140 میلیون تومان دارد و به همین دلیل ترجیح می‌دهند فقط با کاغذهای وارداتی کتاب چاپ کنند.»
مافیا و رانت کاغذی؟
آیا کالایی مثل کاغذ هم از وجود مافیا و رانت رنج می‌برد؟ طبعا هرجا پای سهمیه و نیز واردات باز شود بلافاصله پای رانت و مافیا هم باز می‌شود. اما جالب است که برخی از ناشران، وجود رانت را در این زمین تأیید نمی کنند.
محسن فرجی، مدیر نشر خزه می‌گوید: «یک دورهای که کاغذ دولتی می‌دادند این شائبه وجود داشت که بعضی از ناشران کاغذ خارج از ضوابط می‌گیرند اما الان بحث سهمیه منتفی شده‌است . البته یک دورهای این تبعیض و بی‌عدالتی کاملاً مشهود و آشکار بود به طوری‌که برخی ناشران دوهزار بند کاغذ می‌گرفتند ولی به ما 15 بند کاغذ می‌دادند که این مقدار برای چاپ سه یا چهار کتاب بود . امروز بحث سهمیه کاغذ را حذف کردند که اتفاقاً با همه تبعیضی که وجود داشت برای ما ناشران کوچک که تعداد محدودی کتاب چاپ می‌کردیم اتفاق خجسته و خوبی بود
سعید مکرمی عضو هیات مدیره اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران نیز درباره اینکه برخی انتشاراتی‌ها رانت کاغذ دارند می‌گوید: «من چنین اعتقادی ندارم چون امروز به آن معنا کاغذ دولتی نداریم و این موضوع زمانی که دولت یارانه کاغذ می‌داد ممکن است اتفاق افتاده باشد اما الان ناشران باید کاغذ تولید داخلی را هم بخرند و یا کاغذ خارجی با ارز آزاد وارد کنند.»
احمد تهوری مدیر نشر آفتابکاران هم می‌گوید: «اینکه برخی از انتشاراتی‌ها رانت کاغذ دارند را من نمی‌توانم تایید یا رد کنم ولی برخی از آنها از ارتباطاتی که دارنداستفاده میکنند و کاغذ حمایتی به سهولت تهیه میکنند . به هرحال ما ناشران کوچک چنین ارتباطاتی نداریم و باید کاغذ با قیمت آزاد تهیه کنیم.»
هرچند طبق گزارش‌های رسمی، نمایشگاه کتاب تا یکی دو روز مانده به پایان، حدود 350 میلیارد فروش داشته اما گرانی قیمت کتاب که به شدت متاثر از گرانی افسارگسیخته کاغذ است، استقبال و خرید مراجعان و مشتاقان کتاب را به شکلی آشکار کم کرده است. به نظر می‌رسد نهادهای مسئول در تأمین کاغذ غیر از دل خوش کردن به خودکفایی در تولید کاغذ داخلی، راهکارهای دیگری نیز باید طراحی کنند.
نورنیوز