زعفران ایران،‌ رنگ پریده از قاچاق

نورنیوز – گروه اقتصادی: رئیس اتحادیه زعفران می‌گوید زعفران ایران، هنوز بازار جهانی خود را از دست نداده ولی در حال حرکت به سمت از دست دادن این بازار است و اگر برای این محصول استراتژیک فکری نشود در نهایت طلای سرخ ما هم به سرنوشت فرش دستباف دچار شده و بازار جهانی را از دست خواهیم داد.

روند کاهش صادرات زعفران

کاشت زعفران در ایران به دوره ساسانیان برمی گردد و از سه هزار سال پیش  تاکنون رواج داشته است؛ محصولی باارزش که از آن به عنوان طلای سرخ نام برده می‌شود. کشور ما 94 درصد از تولید جهانی محصول استراتژیک زعفران را در دست دارد. گردش مالی صنعت زعفران در دنیا حدود ۵/  ۸ میلیارد دلار است اما سهم ایران در بهترین حالت چیزی کمتر از ۴۰۰ میلیون دلار   است!

طبق آمار منتشره از سوی نهادهای مرتبط، کشور ما در سال 95 حدود 200 تن زعفران صادر کرده و 286 میلیون دلار ارزآوری داشته است.  در سال 98 صادرات این محصول به حدود 283 تن رسید و البته ارزآوری ان تغییر چندانی نکرد. در سال 1399 این عدد به 325 تن رسید اما در ازای آن، فقط  190 میلیون دلار ارز حاصل شد. این در حالی است میزان زعفران صادر شده در سال گذشته یعنی سال 1402، 220 تن بوده  است و شاهد کاهش زیادی در صادرات این محصول استراتژیک بودیم.

غلامرضا میری رئیس اتحادیه زعفران درباره این روند نزولی به نورنیوز گفت: «آخرین رکورد صادرات این محصول در سال 1399،  325 تن  ثبت شده که به 47 کشور صادر می‌شد و با اینکه هم اکنون تعداد کشورهای واردکننده طلای سرخ ایران افزایش یافته و به عدد 67 رسیده اما  میزان صادرات کاهش یافته و در سال 1402 میزان صادرات رسمی و ثیت شده به 220 تن رسید.»

کاهش 105 تنی صادرات زعفران در حالی رقم خورد که با افزایش تعداد کشورهای واردکننده زعفران ایران از 47 کشور به 67 کشور،  و نیز افزایش مصرف آن در جهان،‌ باید میزان صادرات به 400  تا 500 تن  می‌رسید ولی با کمال تاسف، این مقدار در سال گذشته به  220 تن رسید یعنی احتمالا چیزی در حدود 280 تن زعفران از مبادی قانونی صادر نشده است.

افزایش قاچاق

قاچاق، بلای جان زعفران هم شده است. به گفته کارشناسان  280 تن زعفران ایران، به صورت قاچاق از کشور خارج می‌شود و به کشورهای عربی و افغانستان می‌رود. به عبارتی دیگر 280 تن زعفرانی که  از مبادی رسمی به کشورهای مقصد صادر نشده است، به کشورهای همسایه قاچاق شده و از آنجا به نام و برند آن کشور به کشورهای جهان صادر شده است.  یکی از کشورهایی که زعفران ما به آنجا قاچاق می‌شود افغانستان است. طبق اعلام واحد بازرگانی کشور افغانستان،  این کشور  ۷۹ تن زعفران در سال صادر می‌کند، در حالی که براساس اطلاعات دقیق، این کشور تنها ۱۲ تن زعفران تولید می‌کند. بنابراین متاسفانه افغانستان ۶۷ تن زعفران ایران را به نام زعفران افغانستان در بازارهای جهانی به مشتریان ما می‌فروشد.

فروش ارز بزرگترین مشکل تاجران

این روزها کشورهای چین، امارات، افغانستان و قطر کشورهایی اند که مقصد ارسال قاچاق زعفران کشورما هستند. صادرات زعفران رسمی زعفران، مانند دیگر کالاهای مهم کشورمان  در مسیر خود با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند. این مشکلات از حذف تشویق‌ها (جایزه صادراتی ) و تسهیلات جانبی است تا تصویب برخی مصوبه‌های نادرست که به این صنعت لطمه زده و در صورت لغو نکردن آن بیشتر صدمه خواهد زد. حتی ممکن است همین بازاری که با وجود مشکلات تحریم شدیدتر می‌شود هم از بین برود.  اما بزرگترین مشکل صادرات زعفران این طلای سرخ کدام است؟ فعالان این حوزه این مشکل بزرگ را  بحث تعهدات ارزی می‌دانند.

 رئیس اتحادیه زعفران درباره این مشکلات می‌گوید:«آنچه باعث شده تا صادرات زعفران کاهش و قاچاق آن رونق بگیرد، مسأله  تعهد ارزی است. طبق مقررات فعلی، صادکننده باید ارزی که از راه صادرات بدست امده وارد کشور کند و به قیمت نیمایی آن را بفروشد. فعالان زعفران می‌توانند ریسک‌های تحریمی بلوکه شدن ارز را به جان بخرند ولی دیگر نمی توانند متضرر شوند. به عبارتی فعال اقتصادی زعفران که 5 درصد هزینه کرده و ارز را وارد کشور نموده باید آن را به قیمت نیمایی بفروشد. این در حالی است که ما به قیمت باراز آزاد محصولاتمان را خرید و فروش می‌کنیم . از این رو رقم بسیار بالایی ضرر و زیان متوجه صادرکننده می‌شود.»

میری افزود: «یک کیلوگرم زعفران 1600 دلار فروخته می‌شود و تفاوت قیمت هر دلار آزاد و نیمایی حداقل  23 هزار تومان است؛ بنابراین صادرکننده در هر کیلوگرم معادل 35 میلیون تومان خسارت می‌بیند. از سوی دیگر در خرید و فروش، قیمت ارز نیمایی مورد قبول تجار نیست و قیمت بازار آزاد مورد قبول آنهاست. از این رو فعالان اقتصادی زعفران مجبورند با ارز آزاد معامله کنند  ولی از آن طرف باید ارز بدست آمده را به قیمت نیمایی بفروشند و تسویه کنند و این یعنی ضرر. با این تفاسیر صادرات دیگر برای صادرکننده مقرون به صرفه نیست و تاجران، صادرات را کنار گذاشته اند. به این ترتیب هم اکنون کشور ما بخشی از بازار رعفران را از دست داده است.   

با این روند تنها عرصه را برای قاچاق باز کرده ایم به طوریکه زعفران ایران به کشورهای افغانستا ن و امارات و چین قاچاق می‌شود. اگر بحث فروش ارز در سامانه نیمایی برداشته شود و صادرات از مبادی قانونی صورت بگیرد دیگر قاچاق برای قاچاقچی مقرون به صرفه نخواهد بود.» 

روند نزولی  آمار اشتغال

اصلی‌ترین استان‌های تولیدکننده زعفران در ایران، خراسان رضوی و خراسان جنوبی هستند اما استان‌هایی مانند لرستان، فارس، زنجان، قزوین و هرمزگان هم به کشت زعفران می‌پردازند. تنها در خطه خراسان یک میلیون نفر در این عرصه مشغول بکار هستند.وقتی صادرات محصولی در کشور کاهش می‌یابد به همان میزان هم از اشتغال در کشور می‌کاهد. به عبارتی وقتی فردی در ماه یک یا دو تن زعفران صادر می‌کرد به همان میزان هم از نیروی کار بهره می‌برد ولی وقتی میزان صادرات زعفران به  100 کیلوگرم در ماه برسد  تعداد زیادی نیروی کار از چرخه اشتغال خارج می‌شوند. با کاهش صادرات این اتفاق در حوزه زعفران کاری و نیروی کار آن رخ داده است.

به گفته میری 750 هزار  خانوار کشاورز در حوزه تولید زعفران مشغول به کار هستند و اگر صادرات به خوبی انجام نشود این میزان نیروی انسانی از چرخه کار خارج شده و راهی شهرها شده و به دنبال مشاغل کاذب خواهند رفت کما اینکه این اتفاق در حال روی دادن است.

بنابراین لازم است مسئولان و سیاستگذاران این حوزه، موانعی را که می‌توان از آنها با تعبیر "تحریم داخلی" یاد کرد بردارند تا صادرات قانونی آن رونق بگیرد و طلای سرخ ایران به سرنوشت پسته و فرش دستباف دچار نشود.