نورنیوز-گروه اقتصادی: اورانیوم، فلزی خاموش اما راهبردی، در هفتاد سال گذشته به یکی از نمادهای رقابت ژئوپلیتیکی جهان تبدیل شده است. این ماده که در دهه‌های نخست پس از جنگ جهانی دوم، سوخت اصلی جاه‌طلبی‌های اتمی قدرت‌های بزرگ بود، همواره تحت تأثیر بحران‌ها، جنگ‌ها و تحولات فناوری، فراز و فرودهای چشمگیری را تجربه کرده است.
در دهه ۱۹۵۰، آلمان شرقی بزرگ‌ترین تولیدکننده اورانیوم جهان بود؛ کشوری کوچک اما تحت نفوذ بلوک شرق که نقش مهمی در تغذیه برنامه‌های هسته‌ای شوروی ایفا کرد. با آغاز جنگ سرد، ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی به رقابتی تمام‌عیار در عرصه تسلیحات اتمی روی آوردند؛ رقابتی که تولید اورانیوم را به سطوح بی‌سابقه‌ای رساند.
نقطه اوج این روند در سال ۱۹۸۰ رقم خورد، زمانی که تولید اورانیوم در آمریکا و شوروی به اوج تاریخی ۶۹٬۶۹۲ تن رسید. جهان در آن سال‌ها در سایه دکترین بازدارندگی هسته‌ای زندگی می‌کرد و هر دو قدرت، در پی ذخیره‌سازی بی‌پایان این عنصر بودند.
اما تحولات دهه ۱۹۸۰ مسیر را تغییر داد. حادثه نیروگاه «تری‌مایل آیلند» در آمریکا و نگرانی‌های عمومی از ایمنی انرژی هسته‌ای، موجب شد تولید داخلی اورانیوم در ایالات متحده طی دهه بعد ۸۰ درصد کاهش یابد. همزمان، شوروی نیز درگیر بحران‌های سیاسی و اقتصادی شد که سرانجام به فروپاشی آن در ۱۹۹۱ انجامید.
پس از فروپاشی شوروی، جهان شاهد بازتوزیع مراکز تولید بود. کانادا، به‌ویژه در مناطق ساسکاچوان، جایگاه برتر تولید جهانی را تا سال ۲۰۰۸ در اختیار گرفت. این کشور با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته استخراج و نظارت سختگیرانه زیست‌محیطی، الگوی جدیدی از «تولید پایدار اورانیوم» را معرفی کرد.
اما در دهه دوم قرن بیست‌ویکم، قزاقستان با اتکا به ذخایر عظیم طبیعی و سیاست‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی، به قدرت اول تولید اورانیوم در جهان تبدیل شد. در سال ۲۰۱۹، قزاقستان به‌تنهایی بیش از ۲۲٬۸۰۰ تن اورانیوم تولید کرد؛ رقمی بیش از مجموع تولید کانادا، استرالیا و نامیبیا.
در این میان، ایران نیز جایگاهی ویژه در نقشه هسته‌ای جهان یافته است. هرچند سهم ایران از تولید جهانی اورانیوم محدود است، اما تلاش‌های آن در توسعه چرخه کامل سوخت هسته‌ای، از اکتشاف و استخراج در معادن ساغند و گچین تا غنی‌سازی و استفاده صلح‌آمیز در نیروگاه بوشهر، این کشور را به یکی از بازیگران مهم عرصه فناوری هسته‌ای در خاورمیانه بدل کرده است. ایران با تأکید بر حق مسلم خود در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، مسیر مستقلی را در برابر نظام انحصاری غرب در حوزه انرژی طی کرده و با وجود تحریم‌ها، توانسته به خودکفایی نسبی در زنجیره تولید و تأمین سوخت دست یابد.
امروزه نقشه تولید اورانیوم دیگر به رقابت شرق و غرب محدود نیست. کشورهای آفریقایی مانند نیجر و نامیبیا نیز به بازیگران مهمی در زنجیره تأمین جهانی تبدیل شده‌اند. افزایش تقاضا برای انرژی هسته‌ای به‌عنوان منبعی پاک و کم‌کربن، جایگاه راهبردی این کشورها را بیش از پیش برجسته کرده است.
اگر در دهه ۱۹۵۰، اورانیوم ابزار برتری نظامی بود، در دهه ۲۰۲۰ به مؤلفه‌ای اقتصادی و زیست‌محیطی بدل شده است. جهان در آستانه عصر جدیدی از «دیپلماسی هسته‌ای انرژی» قرار دارد؛ عصری که در آن رقابت بر سر فناوری‌های پاک و دسترسی به منابع حیاتی، جایگزین تقابل تسلیحاتی گذشته شده است.
نورنیوز