در بحبوحه پیچیده‌ترین شرایط سیاسی کشور، برخی از مسئولان سابق، منتقدان و مخالفان خود را به مناظره درباب نقش‌شان در بروز تحریم‌ها فراخوانده‌اند. اما سؤال اساسی این است که آیا واقعا این مناظره‌ها به شرط وقوع، اقدامی بهنگام، مفید، و درست خواهند بود؟ و آیا می‌تواند به حل مشکلات کشور کمک کند یا صرفا زمینه‌ای برای فرافکنی‌ها و مقصریابی‌های نافرجام‌اند؟
نورنیوز- گروه سیاسی: درست در بحبوحه دشوارترین و پیچیده‌ترین شرایط سیاسی ایران، فضای سیاسی و رسانه‌ای کشور شاهد دعوای جدیدی شده است. همزمان با بازگشت و فعال‌شدن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، برخی از مسئولان ارشد سابق، منتقدان و مخالفان خود را به مناظره درباب نقش‌شان در بروز تحریم‌ها فراخوانده‌اند.
از یک سو، فایلی تصویری از حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین، منتشر شده که در آن، سعید جلیلی، دبیر اسبق شورای عالی امنیت ملی را به عنوان کسی معرفی کرده که فعالیت‌های او در دوران مسئولیتش منجر به وضع و تصویب قطعنامه‌های تحریمی علیه ایران شده است و بر این اساس از او دعوت به مناظره کرده است. در پاسخ، جلیلی نیز با لحنی تند، به روحانی تاخته و گفته:« من الان آمادگی دارم. امروز یک بچه‌ای که فقط یک دور اخبار را خوانده باشد و اظهارات آقای روحانی را دیده باشد و در دبستان باشد در مناظره آقای روحانی را محکوم خواهد کرد.»
به این ترتیب به نظر می رسد که مناظره بر سر نقش‌آفرینی نیروها و مسئولان داخلی، برای مقامات پیشین، جذاب‌تر و چه‌بسا مهم‌تر از بحث بر سر عاملان خارجی تحریم‌هاست! بگومگوی داغ و تند دو مسئول سابق در این موضوع، به وضوح نشانی از گسترش دوقطبی‌های سیاسی و تشدید تنش‌های داخلی در دوران بحران است. اما در این میان، سؤال اساسی این است که آیا واقعا این مناظره‌ها به شرط وقوع، اقدامی بهنگام، مفید، و درست خواهند بود یا چیزی غیر از یک تسویه شخصی نیستند؟ آیا بحث در این باب، می‌تواند به حل مشکلات کشور کمک کند یا صرفا زمینه‌ای برای فرافکنی‌ها و مقصریابی‌های نافرجام‌اند؟ و آیا شرایط کشور آنقدر حاد و خطرناک نیست که طرفین درخواست مناظره به جای اتهام‌زنی‌های متقابل به یکدیگر، به قیام و طغیان علیه عامل اصلی تحریم‌ها یعنی سیاست‌های خصمانه آمریکا و متحدان اروپایی‌اش متقاعد شوند؟
مناظره‌های سیاسی در دوران بحران؛ مفید یا مضر؟
گفتن ندارد که ایران، اکنون با تهدیدات پیچیده و متعددی در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و حتی نظامی - امنیتی روبه‌رو است. فعال‌سازی مکانیسم "اسنپ بک" و تشدید تحریم‌ها، چالش‌های بزرگی را برای کشور به همراه خواهد داشت و قهراً می‌تواند آسیب‌های زیادی به زیرساخت‌های اقتصادی، صنعت، معیشت و رفاه عمومی مردم وارد کند. چیزی که در این وضعیت از کمترین اهمیت برخوردار است حساب‌کشی سیاسی از رقبای داخلی در موضوع تحریم‌هاست. تحریم را کسی غیر از عامل خارجی وضع نکرده است.
البته شک نیست که سوءرفتارها و ناکارآمدی‌ها یا سهل‌انگاری‌ها یا خوش‌بینی‌های ناموجه یا بی‌دقتی در برنامه‌ریزی‌ها در زمینه‌سازی برای طرح و تصویب تحریم‌ها دخیل بوده‌اند. با اینهمه، طرفی که مستقیماً با سوء نیت و در کمال غرض‌ورزی، میز مذاکره و دیپلماسی را، در تمام دولت‌ها و مدیریت‌ها، ترک کرد و حتی در میانه گفت و گوهای به ظاهر رضایتبخش، از مذاکره به بمباران متمایل شد، طرف خارجی بود نه داخلی. در چنین وضعیتی، سوال اینجاست که چرا برخی از شخصیت‌های سیاسی، که در گذشته مسئولیت‌های مهمی در قبال سیاست‌های خارجی و داخلی داشته‌اند، به جای سرزنش عامل اصلی تحریم، سراغ شماتت رقیب داخلی رفته‌اند؟ و به جای همگرایی و هم‌افزایی برای مقابله با مشکلات، به دنبال متهم‌سازی یکدیگر هستند؟
طبیعی است که مناظره‌های راهبردی از این جنس، اگر در زمانی مناسب شکل بگیرند و به درستی مدیریت شوند، می‌توانند فرصتی مطلوب و مغتنم برای روشنگری‌های ملی در مسائل بنیادین باشند. اما وقتی که در نامناسب‌ترین زمان ممکن طرح و درخواست شوند، طبعا به ابزار تنش‌آفرینی سیاسی و نیز واگرایی و دل‌زدگی اجتماعی تبدیل خواهند شد، و به جای حل بحران‌ها، تنها موجب تقویت دوقطبی‌ها و افزایش اختلافات داخلی می‌شوند. در این شرایط، مناظره‌های سیاسی نه تنها کمکی به برطرف کردن مشکلات اقتصادی و اجتماعی نمی‌کنند، بلکه ممکن است به افزایش بی‌اعتمادی مردم به تمامیت سیستم ونهایتا تضعیف انسجام ملی و سرمایه اجتماعی نظام منجر شوند.
تحریم‌ها؛ مسئولیت داخلی یا خارجی؟
واقعیت تلخ این است که تحریم‌ها، به ویژه پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، نتیجه تصمیمات خصمانه‌ای است که از سوی غرب، به ویژه ایالات متحده آمریکا، اتخاذ شده است. از واضحات و بدیهیات است که تحریم‌ها، ابزار فشار اقتصادی هستند که هدف آن‌ها تضعیف کشورها و وادار کردن آن‌ها به تغییر در سیاست‌ها و رفتارهایشان است. بنابراین، متهم کردن یکدیگر در داخل کشور تنها نوعی انحراف از موضوع اصلی و فرافکنی است. مسئولیت تحریم‌ها در واقعیت غایی، نه در داخل کشور، بلکه در خارج از مرزهای ایران و در رفتارهای دولت‌های غربی، به ویژه ایالات متحده، نهفته است.
مطرح کردن مسئولیت تحریم‌ها در سطح داخلی، نه تنها به حل مشکلات کمک نمی‌کند بلکه فرصت‌ها را از بین می‌برد. دوقطبی‌هایی که از چنین مناظره‌هایی به وجود می‌آید، علاوه بر اینکه اعتماد مردم به نظام حکمرانی را کاهش می‌دهد، فضای کشور را به سمت تفرقه و سردرگمی می‌برد. در حالی که نیاز مبرم به هم‌افزایی و اتحاد در برابر تهدیدات خارجی احساس می‌شود، این گونه اختلافات و درگیری‌ها تنها به پیچیده‌تر شدن شرایط داخلی و خارجی کمک می‌کند.
ایجاد دوقطبی‌های سیاسی تنها وضعیت را بحرانی‌تر می‌کند. این دوقطبی‌ها نه تنها به آشفتگی فضای داخلی و سردرگمی مردم می‌انجامد، بلکه موجب ایجاد شکاف‌هایی عمیق‌تر بین گروه‌ها و جناح‌های مختلف در جامعه خواهد شد. مردم ایران در طول تاریخ، بارها در شرایط سخت و بحران‌های جهانی مقاومت کرده‌اند. در دوران جنگ تحمیلی، با تمام مشکلات و فشارهای خارجی، مردم ایران با وحدت و همبستگی توانستند از پس مشکلات برآیند. اکنون نیز، در شرایط تحریم و فشارهای اقتصادی، تنها راه نجات کشور از بحران‌های داخلی و خارجی، تقویت انسجام ملی و یکپارچگی داخلی است.
مسئولیت اولیه و اصلی تحریم‌ها، بر دوش کشورهای خارجی است، نه افراد داخلی. قابل انکار نیست که در این فرایند، ناتوانی‌ها و ناکارآمدی‌های داخلی هم دخیل بوده‌اند اما در این شرایط خطیر، به جای پرداختن به مسائل حاشیه‌ای و ایجاد دوقطبی‌های سیاسی، نیازمند همبستگی و هم‌افزایی در درون کشور هستیم تا با هم‌فکری و هم‌دلی، بتوان بر مشکلات فائق آمد و در برابر دشمنان خارجی ایستادگی کرد.
مناظره‌ها در این مقطع زمانی، به جای حل مشکلات، تنها انرژی‌ها را هدر می‌دهند. به جای گره‌زدن هر موضوع به رقابت‌های سیاسی، باید تلاش کرد با یکپارچگی، راهکارهایی عملی برای مقابله با تحریم‌ها و رفع مشکلات روزافزون اقتصادی پیدا، و از بحران‌ها عبور کنیم.